Ўзбекистонда солиқ тушумлари йирик корхоналарнинг кўрсаткичига боғлиқлиги очиқ кўринади. 2025 йилнинг январ–сентябрь ойлари учун Солиқ қўмитаси маълумотларига кўра, “UzAuto Motors” солиқ тўлашда сезиларли даражада камайиб, 42,6 фоизга қисқарди. Шу билан бирга, “Artel” компанияси Топ-20 солиқ тўловчилар рўйхатидан чиқиб кетди, бу эса корхонанинг ҳисобот даврида 199,4 млрд сўмдан камроқ солиқ тўлагани билан боғлиқ.
Бошқа йирик корхоналар орасида ҳам ўзгаришлар кузатилмоқда. Масалан, “Ўзбектнефгаз”да солиқ тушумлари 16,3 фоизга, “Навоийазот”да 24,3 фоизга камайган. Шу билан бирга, “Талимаржон ИЭС”нинг солиқ тушумлари қарийб 6 баробарга, “Coca-Cola Uzbekistan”ники 61,4 фоизга, “International Beverages Tashkent”ники 52,6 фоизга ошган. Бу ҳолат йирик корхоналарнинг солиқ тушумлари бўйича ўзаро фарқлари ва бозордаги иқтисодий ҳаракатчанликни кўрсатади.
Шунингдек, умумий овқатланиш фаолияти билан шуғулланувчи корхоналар ҳам солиқ тушумлари билан Топ-20 рўйхатини шакллантирмоқда. 2025 йилнинг январ–сентябрь ойларида 20 239 та юридик шахс умумий овқатланиш фаолиятидан 1,2 трлн сўм солиқ тўлаган. Ушбу тушумнинг 19,5 фоизи, яъни 244,3 млрд сўм, энг йирик 20 та компания ҳиссасига тўғри келади.
Энг кўп солиқ тўлаган учталик қуйидагича шаклланган:
«International Foodchain» МЧЖ (KFC) – 72,5 млрд сўм;
«Mak Food Servis» МЧЖ (EVOS) – 50,3 млрд сўм;
«Oqtepa-Food-Service» МЧЖ (Oqtepa Lavash) – 28,6 млрд сўм.
Бозор таҳлили шуни кўрсатадики, йирик корхоналар бюджет барқарорлиги учун асосий “таянч нуқта” ҳисобланади, бир вақтда кичик ва ўрта бизнес улушини ошириш ва солиқ базасини кенгайтириш давлат учун муҳим вазифа бўлиб қолмоқда. Солиқ имтиёзлари ва товар айланмасидаги фарқлар ҳам бозордаги рақобат ва бизнес моделлари самарадорлиги ҳақида маълумот беради.
Бу ўзгаришлар йирик ва ўрта бизнес учун стратегик аҳамиятга эга. Йирик корхоналарда солиқ тушумларининг пасайиши бюджет манбалари ва ижтимоий харажатларга таъсир қилади, шу билан бирга кичик ва ўрта тадбиркорлик учун рақобат муҳити ва рағбатлантирувчи механизмларни ривожлантириш имкониятлари пайдо бўлади.
Умуман олганда, Ўзбекистонда солиқ тизими ва йирик корхоналарнинг ҳиссаси давлат молиясидаги муҳим фактор бўлиб қолмоқда, шу билан бирга овқатланиш, нефть-газ ва кимё корхоналаридаги ўзгаришлар иқтисодий самарадорлик ва бозорнинг барқарорлигига таъсир кўрсатмоқда.
