Иқлим ўзгариши глобал миқёсда тобора кучайиб бораётган муаммо бўлиб, сунъий йўлдош тасвирлари олимлар ва тадқиқотчилар учун унинг таъсирини кузатиш ҳамда таҳлил қилишда муҳим воситага айланди. Сунъий йўлдошлар сайёрамизнинг ҳар бир қисмини ҳар томонлама ва дақиқама-дақиқа кузатиб, ўзгараётган атроф-муҳит ҳақида бебаҳо маълумотлар бермоқда.
Сунъий йўлдош орқали кузатиш нега муҳим?
Сунъий йўлдош мониторинги иқлим ўзгариши таъсирини реал вақт режимида кузатиш имконини беради. Бу технология ёрдамида қуйидагиларни кузатиш мумкин:
- Эриётган музликлар: сунъий йўлдошлар музликлар ўлчами ва муз қопламининг ўзгаришини кузатиши мумкин, бу эса музларнинг эриш тезлиги ва унинг денгиз сатҳининг кўтарилишига қўшган ҳиссаси ҳақида муҳим маълумотларни тақдим этади;
- Денгиз сатҳининг кўтарилиши: альтиметрлар (баландликни ўлчайдиган асбоб) билан жиҳозланган сунъий йўлдошлар денгиз сатҳи баландлигини аниқ ўлчаб, унинг кўтарилиши ва қирғоқбўйи ҳудудларига таъсири ҳақида аниқ маълумотларни беради;
- Ўрмон ёнғинлари: сунъий йўлдошлар ўрмон ёнғинларини аниқлаб, уларнинг тарқалишини кузатади, етказилган зарарни баҳолайди ва ёнғинга қарши кураш ишларига ёрдам беради;
- Қурғоқчилик: сунъий йўлдошлар тупроқ намлиги ва ўсимликлар ҳолатини кузатиб, қурғоқчилик ҳолатлари ҳақида эрта огоҳлантириш ва баҳолашларни тақдим этади.
Бу каби кўзга кўринадиган таъсирлардан ташқари, сунъий йўлдош тасвирлари бизга атмосфера газлари, жумладан, иқлим ўзгаришида муҳим рол ўйнайдиган карбонат ангидрид каби иссиқхона газлари миқдорини ўлчаш имконини ҳам беради.
Асосий сунъий йўлдош лойиҳалари
Иқлим ўзгаришини кузатиш учун сунъий йўлдош тасвирларидан фойдаланадиган бир нечта муҳим лойиҳалар мавжуд:
- NASA Ер кузатувлари: NASA бошчилигидаги ушбу лойиҳа Ер юзасининг турли жиҳатлари, жумладан, иссиқхона газлари даражаси, океан ҳарорати ва ўрмон ёнғинлари ҳақида мунтазам янгиланиб турадиган сунъий йўлдош тасвирларини тақдим этади;
- ESA Иқлим ўзгариши ташаббуси: Европа космик агентлигининг Иқлим ўзгариши ташаббуси иқлим ўзгаришининг турли жиҳатларини, масалан, музликларнинг эриши ва денгиз сатҳининг кўтарилишини ўрганиш учун сунъий йўлдош тасвирларидан фойдаланади;
- Google Earth Engine: бу платформа фойдаланувчиларга катта ҳажмдаги маълумотларни таҳлил қилиш ва сунъий йўлдош тасвирлари ёрдамида иқлим ўзгаришини кузатиш имконини беради. Фойдаланувчилар глобал ўрмонларнинг йўқ бўлиб бориши ёки қурғоқчилик ҳолатларини кузатиш орқали ўз тадқиқотларини ўтказишлари мумкин.
Иқлим йўналишидан ташқари қўлланилиши
Сунъий йўлдош тасвирлари иқлим ўзгаришидан бошқа йўналишларда ҳам қўлланилади. У қуйидаги соҳаларда муҳим рол ўйнайди:
- Қишлоқ хўжалиги: экинлар ҳолати, сув билан таъминланганлик ва сув омборлари даражасини назорат қилиш;
- Сув ресурсларини бошқариш: сув ресурсларини баҳолаш, қурғоқчиликни башорат қилиш ва сув танқислигини назорат қилиш;
- Табиий офатларни бартараф этиш: сув тошқини, зилзила ва вулқон отилиши каби табиий офатларни кузатиш, табиий офатларга қарши курашиш ва тиклаш ишларига ёрдам бериш.
Матбуотда сунъий йўлдош тасвирларидан фойдаланиш
Сунъий йўлдош тасвирларидан журналистик суриштирувларда, атроф-муҳит муаммолари, иқлим ўзгариши ва ижтимоий муаммоларни ёритишда фойдаланилиши мумкин. Баъзи мисоллар:
- Йўқолаётган ер: “ProPublica” ва “The Lens” нашрлари ҳамкорлигида ўтказилган тадқиқот Луизиана штатининг денгиз сатҳи кўтарилиши туфайли қандай ер йўқотганини аниқлади. Журналистлар сунъий йўлдош тасвирлари ва географик маълумотларни таҳлил қилиш орқали минтақадаги ер йўқотилишининг жиддийлигини очиб беришди;
- Ёнаётган замин: “BBC News” сунъий йўлдош тасвирлари ва дрон суратларидан Амазон тропик ўрмонларидаги даҳшатли ёнғинларни ҳужжатлаштириш учун фойдаланган. Текширув давомида ёнғинларнинг кўлами ва табиий ресурсларга етказилган зарар аниқланди.
Ушбу мисоллар журналистикада сунъий йўлдош тасвирларининг аҳамиятини кўрсатади. Сунъий йўлдош маълумотларидан фойдаланиб, журналистлар муҳим муаммоларни очиб бериши, жамоатчилик хабардорлигини ошириши ва сиёсий қарорларга таъсир кўрсатиши мумкин.