Марказий Осиё мамлакатларида сўнгги йилларда исм ва фамилияларни дерусификация қилишга уринишлар ўзгараётган сиёсий ва ижтимоий шароитларга боғлиқ бўлиб, ушбу жараён миллий ўзлик ва тарихи билан боғлиқ. Совет Иттифоқининг таркибида бўлган бу мамлакатлар бундан кейинги босқичда ўз мустақилликларини тиклаган ҳолда, кўпинча русча ёзиш формаларидан воз кечишга ҳаракат қилмоқда.
Ўзбекистон: Миллий ўзликка қайта олиш
Ўзбекистонда исм ва фамилияларнинг миллий ва тарихий анъаналарга мувофиқ равишда ёзишга бўлган интилувчиларнинг сони йилдан-йилга кўпаймоқда. 1995-йилдаги "Давлат тили тўғрисида"ги қонунга мувофиқ, ҳар ким ўз исмини, отасининг исмини ва фамилиясини миллий анъаналарга мос равишда ёзиш ҳуқуқига эга. Бу тенденциядан энг яққол назарга тушганлардан бири – Журналистика ва оммавий коммуникациялар университети ректори Шерзод Тажиддинович Қудратхўжаевдир, у ўз исмини русча версиясидан воз кечди.
Шу билан бирга, ушбу жараённинг оммавий қабул қилиниши чегараланган: ўзига хос қоғозбозлик, юқори расмий мансабдорлар ва уларнинг атрофидаги шахслар билан боғлиқ шубҳалар орасида, ўзбекларнинг кўпчилиги учун ота-оналарнинг исм-фамилияларини ўзгартириш масаласи аҳамиятсиздир.
Қозоғистон: Асрлар давомидаги ўзликка қайтиш
Қозоғистонда ҳам, мустақилликнинг бошланиши билан, фамилия ва исмларни ўзгартириш ҳам оммавий характерига эга бўлди. 1996-йилда "Қозоқ миллатига мансуб шахслар фаолиятини қайта тўғрилаш" тўғрисидаги президент фармони, шундан келиб чиқиб, қозоқлар учун аниқ бир натижа бера олди. Сўнгги йилларда эса, кўпинча, ёшлар ўзларининг аслий фамилияларига қайтмоқда.
Қирғизистон: Ёшлар учун янги имкониятлар
Қирғизистонда, хусусан, сиёсатчилар орасида фамилияларни ўзгартириш жараёни янги курашларнинг бир қисмига айланди. Масалан, парламент раиси Нурланбек Шакиев фамилиясини ўзгартиришга қарор қилди, бу ўзига хос рамз бўлиб, Қирғизистондаги бўшлиқни тўлдирган ёшлар ўртасида миллий меросга қайта қувват ошишини намойиш этди.
Тожикистон: Давлат даражасидаги ўзгаришлар
Тожикистонда фамилия ва исмлардаги русча қўшимчалардан воз кечиш 2007-йилда оммалашди, шунингдек, давлат томонидан бу жараённи тартибга солиш мақсадида тўлиқ қонунлар ишлаб чиқилди. Тожикистонда 2020-йилда ота-она исмларида "зод", "зода", "он" каби миллий қўшимчаларнинг қўшилишини мажбурий қиладиган қонун қабул қилинди.