Бугун, 7 апрель – Жаҳон соғлиқни сақлаш куни. Бутун дунё жамоатчилигининг эътибори соғлиқни сақлаш соҳасидаги долзарб муаммолар ва уларнинг ечимларига қаратиладиган ушбу кунда, тиббиётнинг ривожланишига беқиёс ҳисса қўшаётган, келажаги порлоқ технология – сунъий интеллект (СИ) ҳақида сўз юритиш айни муддаодир. Замонавий тиббиёт кўплаб ютуқларга эришган бўлса-да, касалликларнинг эрта ташхиси, самарали даволаш усулларини ишлаб чиқиш, беморларни кузатиш ва соғлиқни сақлаш тизимини бошқариш каби қатор муаммолар ўз ечимини кутмоқда. Айнан шу ўринда сунъий интеллект инсониятга янги имкониятлар эшигини очмоқда.
Бугунги кунда тиббиётда сунъий интеллектнинг қўлланилиши:
Самарқанд Давлат тиббиёт университети олими Шокир Урақовнинг таъкидлашича, сўнгги йилларда сунъий интеллект тиббиётнинг турли соҳаларига фаол равишда кириб келмоқда ва аллақачон сезиларли натижаларга эришмоқда.
- Ташхис қўйиш: СИ алгоритмлари рақамли тиббий тасвирларни (рентген, МРТ, КТ) инсон шифокоридан ҳам тезроқ ва аниқроқ таҳлил қилиш қобилиятига эга. Масалан, Google Health томонидан ишлаб чиқилган СИ алгоритми кўз касалликларини ташхислашда офтальмологларнинг натижаларига тенглаша олади. 2020 йилда Nature Medicine журналида эълон қилинган тадқиқотга кўра, СИ алгоритми маммография тасвирларини таҳлил қилишда радиологлар билан бир хил даражада саратонни аниқлаган ва ҳатто сохта ижобий натижаларни камайтирган. Шунингдек, СИ лаборатория таҳлиллари натижаларини, генетик маълумотларни таҳлил қилиш орқали касалликлар хавфини баҳолашда муҳим рол ўйнайди. СИ алгоритмлари тиббий тасвирларни таҳлил қилиш, генетик маълумотларни баҳолаш ва лаборатория натижаларини талқин қилиш орқали касалликларни эрта босқичда аниқлашда юқори самарадорлик кўрсатади.
- Даволаш: Индивидуаллаштирилган даволаш усулларини ишлаб чиқишда СИ катта аҳамиятга эга. Беморнинг генетик маълумотлари, касаллик тарихи ва бошқа омилларни таҳлил қилиш орқали СИ қайси даволаш усули энг самарали бўлишини таҳмин қила олади. Дори воситаларини ишлаб чиқиш жараёнида СИ янги молекулаларни аниқлаш, уларнинг самарадорлиги ва хавфсизлигини прогнозлаш орқали вақт ва харажатларни сезиларли даражада қисқартиради. Хирургик амалиётларда роботлаштирилган тизимлар ва СИ ёрдамидаги навигация жарроҳларнинг аниқлигини оширади ва операция вақтини қисқартиради. Масалан, "Da Vinci" хирургик тизими каби роботлар СИ ёрдамида мураккаб операцияларни минимал инвазив усулда амалга ошириш имконини беради. Олимнинг таъкидлашича, СИ даволаш режаларини тузиш, дориларнинг оптимал дозасини аниқлаш, даволаш жараёнини кузатиб бориш ва жарроҳлик амалиётларини режалаштиришда муҳим аҳамиятга эга. - дейди Ш.Урақов.
- Беморларни кузатиш ва парвариш қилиш: Масофавий мониторинг тизимлари ва "ақлли" гаджетлар ёрдамида СИ беморларнинг ҳаётий кўрсаткичларини узлуксиз кузатиб боради ва хавфли ўзгаришлар ҳақида шифокорларни огоҳлантиради. Бу, айниқса, сурункали касалликларга чалинган ёки операциядан кейинги даврдаги беморлар учун муҳимдир. Виртуал ёрдамчилар ва чатботлар беморларга дориларни қабул қилиш вақтини эслатиш, саволларiga жавоб бериш ва психологик қўллаб-қувватлаш каби функцияларни бажаради.
- Соғлиқни сақлаш тизимини бошқариш: СИ соғлиқни сақлаш муассасаларининг ресурсларини оптималлаштириш, иш жараёнларини самарали ташкил этиш, касалликларнинг тарқалишини прогнозлаш ва эпидемияларга қарши курашишда муҳим рол ўйнайди. Масалан, СИ ёрдамида касалхоналардаги койка фондидан фойдаланиш самарадорлигини ошириш, дори-дармон захираларини бошқариш ва беморлар оқимини оптималлаштириш мумкин.
Сунъий интеллектнинг афзалликлари:
СИнинг тиббиётга жорий этилиши бир қатор муҳим афзалликларни тақдим этади:
- Аниқлик ва тезкорликни ошириш: СИ катта ҳажмдаги маълумотларни тез ва аниқ таҳлил қилиш қобилиятига эга бўлиб, ташхис қўйиш ва даволаш жараёнларини тезлаштиради ва хатоларни камайтиради.
- Инсон омилини камайтириш: Рутин ва такрорланувчи вазифаларни СИга юклаш орқали шифокорлар ўз вақтларини мураккаб ҳолатларга ва беморлар билан бевосита мулоқотга ажратишлари мумкин.
- Маълумотларни катта ҳажмда таҳлил қилиш имконияти: СИ клиник тарихлар, генетик маълумотлар, тасвирлар ва бошқа турли хил маълумотларни бирлаштириб, инсон шифокори кўра олмаган қонуниятларни аниқлаши мумкин.
- Даволаш самарадорлигини ошириш ва харажатларни камайтириш: Эрта ва аниқ ташхис, индивидуаллаштирилган даволаш ва ресурсларни оптималлаштириш орқали СИ соғлиқни сақлаш харажатларини камайтиришга ёрдам беради.
- Тиббий хизматларнинг узоқ ҳудудларда ҳам етиб боришини таъминлаш: Телемедицина ва СИ ёрдамидаги виртуал ёрдамчилар узоқ ва чекка ҳудудлардаги аҳоли учун ҳам сифатли тиббий хизматлардан фойдаланиш имкониятини яратади.
Сунъий интеллектнинг хатарлари ва муаммолари:
Барча инновацион технологиялар каби, СИнинг тиббиётга жорий этилиши ҳам бир қатор хатарлар ва муаммоларни келтириб чиқаради:
- Маълумотларнинг махфийлиги ва хавфсизлигини таъминлаш: Беморларнинг шахсий ва тиббий маълумотларини ҳимоя қилиш СИ тизимларини ишлаб чиқиш ва қўллашдаги энг муҳим талаблардан биридир.
- Алгоритмлардаги хатолар ва уларнинг оқибатлари: СИ алгоритмлари нотўғри ёки етарлича маълумотлар билан ўқитилган бўлса, хато ташхис қўйиши ёки нотўғри даволаш тавсия қилиши мумкин.
- Масъулият масаласи: СИ томонидан қабул қилинган нотўғри қарорлар учун ким жавобгар бўлиши келажакда ҳал қилиниши лозим бўлган муҳим этик ва ҳуқуқий масаладир.
- Тиббиёт ходимларининг иш ўринларига таъсири: Айрим рутин вазифаларнинг автоматлаштирилиши натижасида тиббиёт ходимларининг иш ўринлари қисқариши мумкинлиги ҳақида хавотирлар мавжуд.
- Технологияга боғлиқлик ва унинг нархи: СИ тизимларини ишлаб чиқиш ва жорий этиш катта маблағ талаб қилади, бу эса унинг барча тиббиёт муассасалари учун бирдек даражада қўл етарли бўлишига тўсқинлик қилиши мумкин.
- Этик муаммолар: Бемор розилиги, маълумотлардан фойдаланиш шартлари ва СИнинг қарор қабул қилиш жараёнидаги шаффофлиги каби этик масалалар алоҳида эътибор талаб қилади.
Келажакдаги истиқболлар:
Келажакда сунъий интеллект тиббиётнинг барча соҳаларига янада чуқур интеграциялашади. Гибрид тизимлар, яъни инсон ва СИнинг ҳамкорлиги кенг тарқалади. Прогнозлаш тиббиёти ривожланиб, касалликларни эрта босқичда аниқлаш ва уларнинг олдини олиш имкониятлари янада кенгаяди. СИ инсон танаси ва касалликлар ҳақидаги фундаментал билимларнинг кенгайишига катта ҳисса қўшади. Персонализациялашган тиббиёт янги босқичга кўтарилиб, ҳар бир бемор учун индивидуаллаштирилган ташхис ва даволаш усуллари яратилади.
Хулоса ўрнида
Сунъий интеллект бугунги кунда тиббиётда муҳим рол ўйнамоқда ва келажакда соғлиқни сақлаш соҳасида улкан ўзгаришлар қилишга қодир. Унинг афзалликлари ва имкониятлари беқиёсдир, аммо мавжуд хатарлар ва муаммоларни ҳам эътибордан четда қолдирмаслик лозим. Жаҳон соғлиқни сақлаш куни муносабати билан таъкидлаш жоизки, инновациялар, жумладан сунъий интеллектнинг тиббиётга жорий этилиши инсониятнинг соғлом ва фаровон ҳаётини таъминлаш йўлидаги муҳим қадамдир. Энг муҳими, бу жараён инсон манфаатларига хизмат қилиши, этика меъёрларига риоя этилиши ва барча учун бирдек фойдали бўлиши керак.