Замонавий жамият инновацион технологияларсиз ривожланиши қийин. Уларнинг асосий вазифаси — иқтисодий ўсишни жадаллаштириш, самарадорликни ошириш ва одамларнинг ҳаёт сифатини яхшилаш.
Сўнгги йилларда Ўзбекистонда инновацияларга катта эътибор қаратилмоқда. Давлат томонидан молиялаштириладиган лойиҳалар, стартаплар учун имтиёзлар ва инновацион марказлар ташкил этилмоқда. Бу жараён мамлакат иқтисодиётига қандай таъсир қилмоқда ва келажакда қандай натижалар кутилмоқда?
Ўзбекистондаги асосий инновацион йўналишлар
Ақлли шаҳарлар ва рақамли ҳукумат
Шаҳар инфратузилмасини яхшилаш учун IT-технологиялар жорий этилмоқда. Электрон ҳукумат тизими давлат хизматларини қулайлаштириб, фуқаролар учун бюрократик жараёнларни енгиллаштирди. Масалан, "Ягона дарча" тизими орқали кўплаб хизматлар онлайн тарзда тақдим этилмоқда.
Агроинновациялар ва смарт қишлоқ хўжалиги
Қишлоқ хўжалигида дронлар, сунъий интеллект ва автоматлаштирилган суғориш тизимлари кенг жорий этилмоқда. Бу, ўз навбатида, маҳсулот ҳажмини оширишга ва ресурсларни тежашга ёрдам бермоқда.
Финтех ва электрон тўлов тизимлари
Криптовалюталар, блокчейн ва электрон тўлов платформалари Ўзбекистон иқтисодиётида муҳим ўрин эгалламоқда. Payme, Click, Paynet каби электрон тўлов тизимлари жисмоний пул айланмасини камайтиради ва савдо-сотиқ жараёнларини тезлаштиради.
Энергетика ва яшил технологиялар
Яшил энергия — мамлакатдаги энг долзарб масалалардан бири. Қуёш ва шамол энергетикаси йўналишида бир нечта йирик лойиҳалар амалга оширилмоқда. Бу энергиянинг ташқи манбаларига боғлиқликни камайтиришга ва экологик барқарорликни таъминлашга хизмат қилади.
Биоинженерия ва фармацевтика
Ўзбекистонда фармацевтика саноати жадал ривожланмоқда. Янги дори воситалари ишлаб чиқариш ва тиббиётда сунъий интеллектдан фойдаланиш иқтисодиётнинг янги драйверига айланмоқда.
Муаммо ва тўсиқлар
- Инновацион лойиҳаларни молиялаштиришдаги қийинчиликлар.
- Малакали мутахассислар етишмаслиги.
- Технологик инфратузилманинг ривожланмаганлиги.
- Бюрократик тўсиқлар ва лицензиялаш жараёнларининг мураккаблиги.
Ўзбекистон 2022–2026 йилларда инновацион ривожланиш стратегиясини амалга оширишни ўз олдига мақсад қилиб қўйган. Мазкур стратегиянинг асосий мақсади мамлакатни Глобал инновацион индекс рейтинги бўйича жаҳондаги 56 та илғор давлат қаторига киритишдир.
Инновацион ривожланиш стратегияси ва унинг асосий йўналишлари
Президент фармонига мувофиқ, 2022–2026 йилларда Ўзбекистоннинг инновацион ривожланиш стратегияси тасдиқланганди. Унинг асосий йўналишлари қуйидагилардан иборат:
- Инновацион инфратузилма субьектларини шакллантириш – инновацион технологик парклар, технологиялар трансфери марказлари, инновацион кластерлар, венчур ташкилотлар, инновация марказлари, старт-ап акселераторлар ва инкубаторлар орқали янги ғояларни қўллаб-қувватлаш.
- Давлат томонидан инновацияларни рағбатлантириш – инновацион фаол ташкилотлар улушини ошириш мақсадида институционал механизмларни такомиллаштириш.
- Кичик бизнеснинг инновацион фаоллигини ошириш – ҳудудларнинг ижтимоий-иқтисодий ўсишини рағбатлантириш.
- Янги маҳсулот ва технологияларни яратиш – уларни бозорга чиқариш учун комплекс тизим шакллантириш.
- Инновацияларнинг иқтисодиётга таъсири – мавжуд капитални инновацияларга йўналтириш.
- Таълим тизимида инновацияларни жорий этиш – барча таълим босқичларида инновацион тадбиркорлик ва яратувчанлик кўникмаларини ривожлантириш.
Сунъий интеллект ва рақамли технологияларнинг ривожланиши
Ўзбекистон президенти Шавкат Мирзиёев 2024 йилда сунъий интеллект ва телекоммуникацияларни ривожлантириш бўйича режалар тақдимоти билан танишди. Ушбу режалар доирасида:
- Бухоро, Фарғона ва Тошкент вилоятларида "булутли" маълумотлар марказлари ишга туширилади.
- Стартапларга шароит яратиш мақсадида Тошкент ахборот технологиялари университети ва Инха университетида сунъий интеллект лабораториялари ташкил этилади.
- Давлат идоралари ходимларининг малакасини ошириш – 3 000 нафар давлат ходими, ҳокимлар ва уларнинг ўринбосарлари сунъий интеллект бўйича малакасини оширади.
- Сунъий интеллект асосида ишлайдиган лойиҳалар сони 100 тага етказилади.
- Дастурий маҳсулотлар ва хизматлар ҳажми 50 миллион долларга етказилади.
Бу инновациялар рақамли иқтисодиётга катта таъсир ўтказиши кутилмоқда. Масалан, "Ўзбектелеком" компаниясида рақамли трансформация бошлангани натижасида 2024 йилда телекоммуникация хизматлари ҳажми 16% га ўсиб, 21 трлн сўмга етди.
Инновацион ривожланишнинг иқтисодиётга таъсири
Ўзбекистонда инновацион иқтисодиётни ривожлантириш йўлида қатор аниқ мақсадлар белгиланган:
- Инновацион фаолият субъектлари сони 613 тадан 2 250 тага етказилади.
- Янги иш ўринлари 4 бараварга оширилади.
- Технологик инновациялар билан шуғулланувчи саноат корхоналари сони 600 тага етказилади.
- Ҳудудларда яратиладиган янги технологиялар сони 384 тага оширилади.
- Янги рўйхатга олинган патентлар сони 184 тага етказилади.
- Хорижий ташкилотлар билан ҳамкорликда амалга оширилаётган инновацион лойиҳалар сони 183 тага етказилади.
- Инновацион стартаплар сони 1 437 тага етказилади.
Ўзбекистонда инновацион технологияларни ривожлантириш стратегияси нафақат иқтисодиётнинг рақобатбардошлигини ошириш, балки янги иш ўринлари яратиш ва илғор технологияларни ҳаётга жорий этиш имкониятини ҳам беради. Ушбу ўзгаришлар рақамли технологияларнинг давлат бошқарувидаги улушини ошириш, тадбиркорликни ривожлантириш ва иқтисодиётни модернизация қилиш йўлида муҳим қадамлардан биридир.