Ўзбекистонда электрон тижорат сўнгги йилларда жадал ривожланиб, маҳаллий ва халқаро платформалар орасида кескин рақобат юзага келмоқда. Рақамли иқтисодиётнинг таркибий қисми сифатида электрон тижорат бозори янги имкониятлар ва муаммоларни келтириб чиқармоқда. Ушбу мақолада Ўзбекистондаги электрон тижоратнинг ҳозирги ҳолати, ривожланиш динамикаси, fintech соҳаси ва маҳаллий етакчи маркетинг платформаларининг муваффақият омиллари таҳлил қилинади. Шунингдек, халқаро тажрибалар билан солиштириш орқали келажак истиқболлари муҳокама қилинади.
Электрон тижоратнинг ҳозирги ҳолати ва ривожланиш динамикаси
Ўзбекистон электрон тижорат бозори ривожланаётган бўлса-да, ҳали тўлиқ шаклланмаган. Аҳолининг интернетга кенг кириш имконияти, онлайн харид қилиш маданиятининг шаклланиши ва fintech хизматларининг ривожланиши билан ушбу соҳа сезиларли даражада ўсмоқда. Ҳозирги кунда электрон тижорат бозорининг асосий омиллари қуйидагилардир:
- Интернет ва мобил алоқанинг кенгайиши – Мамлакатда мобил интернет қамрови ортиб, аҳолининг аксарият қисми онлайн харид қилиш имкониятига эга бўлмоқда.
- Тўлов тизимларининг ривожланиши – Click, Payme, Paynet ва бошқа fintech хизматларининг ривожланиши нақд пулсиз савдолар улушини оширмоқда.
- Давлат томонидан қўллаб-қувватлаш – Рақамли иқтисодиётни ривожлантириш бўйича қабул қилинган қонунлар ва солиқ имтиёзлари бизнеснинг тез ўсишига ёрдам бермоқда.
- Логистика хизматлари яхшиланмоқда – Етказиб бериш тизимлари такомиллашмоқда, бу эса электрон савдонинг ўсишига туртки бермоқда.
Маҳаллий маркетплейслар ва уларнинг ривожланиш стратегиялари
Ўзбекистонда электрон тижоратнинг ривожланишида Uzum Market, Olcha Market, Asaxiy ва ZoodMall каби платформалар муҳим роль ўйнамоқда. Ушбу компаниялар муваффақиятининг асосий омиллари қуйидагидир:
- Uzum Market – Катта маҳсулот ассортиментига эга бўлиб, fintech хизматларини интеграция қилган ҳолда бозор етакчилигини қўлга киритмоқда.
- Olcha Market – Муддатли тўлов хизматлари билан харидорларни жалб қилмоқда ва электроника бозорида кучли позицияни эгаллаган.
- Asaxiy Books – Аввал китоб савдоси билан бошлаган бўлса-да, ҳозир электроника ва маиший техника бозорига ҳам кириб, тез етказиб бериш хизмати билан ажралиб туради.
- ZoodMall – Халқаро маҳсулотларни ҳам таклиф қилувчи платформа бўлиб, кўплаб сотувчилар учун бозорга чиқиш имкониятини яратмоқда.
Ушбу платформаларнинг умумий афзалликлари қуйидагича:
- Осон тўлов тизимлари интеграцияси – Click, Payme, Uzum Bank каби fintech хизматлар орқали харидорларга қулайлик яратиш.
- Етказиб бериш тизимларининг такомиллашиши – Махсус курьер хизматларини йўлга қўйиш орқали тезкор етказиб бериш имконияти.
- Маҳсулот ассортименти ва сифатини ошириш – Харидорларнинг талабига мос кенг ассортимент таклиф қилиш.
Халқаро маркетплейслар: Temu намунаси ва Ўзбекистонда фаолияти тўхтатилиши
Хитойнинг йирик e-tijorat платформаларидан бири бўлган Temu яқинда Ўзбекистондаги фаолиятини тўхтатишга мажбур бўлaди. Бунинг сабаблари қуйидагича:
- Ўзбекистон солиқ қўмитаси талаби – Temu платформасининг фаолияти маҳаллий қонунчиликка мувофиқ эмаслиги аниқланган.
- Тариф ва божхона чекловлари – Temu орқали импорт қилинадиган товарларга божхона назорати кучайтирилган.
- Маҳаллий бозорни ҳимоя қилиш – Ўзбекистон ҳукумати маҳаллий тадбиркорларни қўллаб-қувватлаш мақсадида Temu’нинг ишлашини чеклаган.
- Хитойда фаолият давом этади – Temu Ўзбекистонда ёпилган бўлса-да, Хитой ва бошқа мамлакатларда ўз ишини давом эттирмоқда.
Бу ҳолат Ўзбекистон маркетплейслари учун сабоқ бўлиши мумкин. Рақобатда барқарор қолиш учун сифатни таъминлаш, мижозларга хизмат кўрсатиш даражасини ошириш ва регулятив талабларни ҳисобга олиш зарур.
Ўзбекистон электрон тижоратининг келажак истиқболлари ва муаммолар
Ўзбекистонда электрон тижорат ривожланишининг олдида бир қатор муаммолар ҳам мавжуд:
- Ҳали ҳам тўлиқ шаклланмаган қонунчилик базаси – Электрон савдо ва fintech бозорини тартибга солувчи ҳуқуқий асослар ҳали ҳам ривожланиш босқичида.
- Логистика муаммолари – Ҳудудлараро етказиб бериш тизими суст ривожланган бўлиб, бу онлайн савдонинг кенгайишига тўсқинлик қилмоқда.
- Онлайн тўловлардан фойдаланиш маданияти пастлиги – Кўпчилик харидорлар ҳали ҳам нақд пул орқали ҳисоб-китоб қилишни афзал кўради.
Ўзбекистон электрон тижорати жадал ривожланаётган бўлса-да, ҳали тўлақонли шаклланмаган. Маҳаллий маркетплейсларнинг муваффақиятли стратегиялари ва халқаро тажрибалардан олинган сабоқлар электрон тижоратнинг кейинги босқичга чиқишига ёрдам беради. Мавжуд муаммолар ҳал қилинса, яқин йилларда Ўзбекистон электрон тижорати минтақадаги энг йирик бозорлар қаторига кириши мумкин.
