Нью-Йорк, АҚШ. Анъанавий тарзда жаҳон сиёсати, маданияти ёки ижтимоий ҳаётида чуқур из қолдирган шахсларни эътироф этувчи Time журнали бу йилги «Йил одами» (Person of the Year) танловида ўзига хос инқилоб қилди. 2025 йилнинг энг муҳим фигураси сифатида аниқ бир шахс эмас, балки бутун бир техно-элита — «Сунъий интеллект архитекторлари» танланди. Бу қарор сунъий интеллектнинг (СИ) 2025 йилда жаҳон миқёсидаги энг асосий мавзуга айланганини ва унинг инсоният келажагига таъсири қанчалик муҳим эканлигини яна бир бор тасдиқлади.
2025 йил контексти: Қарор ортидаги технологик тўлқин
Time журналининг ушбу кенг қамровли танлови СИ технологияларининг бир неча йил ичида ривожланиш тезлиги мисли кўрилмаган даражада ошгани билан изоҳланади. 2025 йилга келиб, СИ нафақат тадқиқот лабораторияларидан чиқиб, балки иқтисодиёт, тиббиёт, таълим ва ҳатто ижодий саноатни ҳам тубдан ўзгартира бошлади. Айнан шу «архитекторлар» гуруҳи — Марк Цукерберг (Мета), Лиза Су (AMD), Илон Маск (Х), Женсен Ҳуанг (Nvidia), Сэм Алтман (OpenAI), Демис Ҳассабис (DeepMind), Дарио Амодеи (Anthropic) ва Феи-Феи Ли (ImageNet асосчиси) — СИнинг ривожланиш йўналишини, унинг имкониятларини ва хавфсизлик чегараларини белгилаб берувчи асосий фигуралардир.
Журнал муқовасидаги уларнинг «Осмонўпар бинода тушлик» номли машҳур суратга асосланган безаги, аслида, бу инсонларнинг нафақат технологик, балки молиявий ва сиёсий «баландликларда» туриб, инсоният ҳаётига узоқдан туриб таъсир кўрсатаётганига ишора қилади.
«Йил одами» ва «Йил мавзуси»
Ўтган йили иккинчи президентлик муддатига сайланган Доналд Трампнинг «Йил одами» бўлганини инобатга олсак, бу йилги танлов сиёсий майдондан технологик майдонга кескин силжишни кўрсатади. Time эндиликда бир шахснинг сиёсий таъсиридан кўра, бутун инсоният цивилизациясига таъсир этувчи фундаментал технологик ўзгаришни бошқараётган жамоага эътибор қаратмоқда.
Дастлабки таҳлилий маълумотлар ҳам бу тенденцияни тасдиқлаган эди. «Сунъий интеллект»нинг ўзининг танланиш эҳтимоли 69% ни ташкил этган. Бу факт аслида СИнинг бутун 2025 йил давомида қанчалик катта «медиа шовқин» ва «ижтимоий диққат» марказида бўлганини англатади. Журнал СИни абстракт тушунча сифатида эълон қилиш ўрнига, уни яратаётган ва бошқараётган шахсларни танлаб, масъулиятни аниқ манзилга юклади.
Таҳлилий изоҳ: Нима учун бу муҳим?
Бу танлов шунчаки технологик ютуқларни эътироф этиш эмас, балки учта муҳим жиҳатни англатади:
СИнинг глобал устуворлиги: Time журнали дунёдаги энг катта ўзгариш манбаи эндиликда геосиёсий рақобат ёки ижтимоий ҳаракатлар эмас, балки ҳисоблаш қуввати ва алгоритмлар эканини тан олмоқда.
Шахсий масъулият: «Архитекторлар»ни танлаш орқали журнал СИнинг келажаги учун уларнинг шахсий масъулиятига урғу берди. Бу инсонлар нафақат технологиянинг ривожига, балки унинг этик қоидалари, хавфсизлиги ва жамиятга таъсирини назорат қилишга ҳам жавобгардирлар.
Иқтисодий қудратнинг ўзгариши: Рўйхатда чип ишлаб чиқарувчилар (Nvidia’дан Женсен Ҳуанг, AMD’дан Лиза Су) ва асосий платформа эгалари (Цукерберг, Маск)нинг мавжудлиги СИ инфратузилмасининг молиявий ва иқтисодий жиҳатдан қанчалик марказий ўрин эгаллаётганини кўрсатади. Уларнинг компаниялари СИ инқилобининг асл драйверлари ҳисобланади.
Айримлар, хусусан, Женсен Ҳуанг ёки Сэм Алтманнинг (мос равишда 14% ва 10% эҳтимол билан) якка ўзи танланишини кутган эди. Бироқ, гуруҳ сифатида танланиш, бу соҳадаги етакчилик битта компания ёки бир шахсга тегишли эмаслигини, балки бу глобал ҳамкорлик ва рақобатнинг мураккаб маҳсули эканини кўрсатади.
Time журналининг 2025 йилги қарори — «Сунъий интеллект архитекторлари»ни «Йил одами» деб эълон қилиш — XXI асрнинг дастлабки чорагида инсониятнинг устувор қизиқишлари қандай ўзгарганини белгилайдиган муҳим тарихий қарор бўлди. Бу СИнинг ижтимоий ва иқтисодий ҳаётдаги инкор этиб бўлмайдиган марказий ўрнини тан олиш ва шу билан бирга, ушбу қудратли технологияни яратаётган инсонларнинг зиммасидаги улкан масъулиятга эътибор қаратишдир. 2025 йил — бу сиёсатчилар йили эмас, балки алгоритмлар ва уларнинг яратувчилари йили бўлди.
