Ўзбекистонда ижтимоий ҳимоя тизими тубдан ислоҳ қилинмоқда. Эндиликда «маҳалла еттилиги» эҳтиёжманд оилаларни Ижтимоий реестрга киритиш бўйича тўғридан-тўғри ваколатга эга бўлади. Президент Шавкат Мирзиёев ҳузурида ўтказилган тақдимотда белгиланган ушбу янгилик ижтимоий ёрдамнинг манзиллилигини ошириш ва бюрократик тўсиқларни камайтиришга қаратилган. Мазкур ислоҳот доирасида мавжуд иккита алоҳида реестр бирлаштирилиб, ягона Ижтимоий реестр ташкил этилади. Бу эса аҳолининг реал эҳтиёжларидан келиб чиқиб, дифференциал ёрдам кўрсатиш имконини беради.
Тизимли бирлашиш: Ижтимоий реестрнинг янги қиёфаси
Шу пайтгача амалда бўлган «Ижтимоий ҳимоя ягона реестри» ва «Камбағал оилалар реестри» негизида ягона тизим яратилиши давлат бошқарувидаги муҳим мантиқий қадамдир. Аввалги тизимда оилаларни баҳолашда турли мезонлар қўлланилгани сабабли, баъзан ёрдамга муҳтож қатламлар эътибордан четда қолар ёки рўйхатлар такрорланар эди.
Янги тизимда оилалар ижтимоий-иқтисодий ҳолатига кўра учта аниқ тоифага ажратилади:
Давлат таъминотидаги оилалар.
Камбағал оилалар.
Камбағаллик чегарасидаги оилалар.
Бундай тоифалаш ҳар бир гуруҳга мос ва хос хизматларни таклиф этиш имконини беради. Масалан, давлат таъминотидаги оилаларга тўғридан-тўғри моддий нафақалар берилса, камбағаллик чегарасидаги оилаларга бандлик ва тадбиркорлик бўйича кўмак кўрсатилади.
Маҳалланинг роли: Ишонч ва масъулият
«Маҳалла еттилиги»га берилаётган янги ваколат — бу давлатнинг ижтимоий сиёсатини децентрализация қилиш (марказдан ҳудудларга кўчириш) жараёнидир. Маҳалла вакиллари оиланинг реал аҳволини марказий идоралардан кўра яхшироқ билади. Эндиликда меҳнат қилиш имконияти чекланган ва оғир ҳаётий вазиятга тушиб қолган фуқароларни реестрга киритиш учун юқори ташкилотларнинг қарорини кутиш шарт бўлмайди.
Бу ўзгариш сабаб-оқибат нуқтаи назаридан таҳлил қилинса, ижтимоий адолат тамойилининг кучайишини кўриш мумкин. «Маҳалла еттилиги» нафақат реестрга киритади, балки оиланинг даромадини ошириш, соғлиқни сақлаш ва уй-жой масалаларида ҳам масъул этиб белгиланмоқда. Бу эса ижтимоий ёрдамни шунчаки «пул тарқатиш» эмас, балки инсон капиталига инвестиция киритиш воситасига айлантиради.
Инфратузилмавий янгиланиш ва рақамлаштириш
Фақатгина реестрни янгилаш билан муаммо тўлиқ ҳал бўлмайди. Шу сабабли, 2026-2027 йилларда ҳудудларда 20 та ижтимоий хизматлар ва реабилитация марказларини ташкил этиш режалаштирилган. Ушбу марказларнинг асосий вазифаси — ўзгалар парваришига муҳтож ва ёлғиз шахсларга кундузги хизмат кўрсатишдир. Бу орқали фуқароларни ижтимоий муассасаларга (интернатларга) доимий жойлаштириш эҳтиёжини камайтириш кўзда тутилмоқда.
Рақамлаштириш жараёни эса тизимнинг шаффофлигини таъминлайди. Электрон йўлланмаларнинг жорий этилиши коррупцион хавфларни минималлаштириб, хизматларнинг сифатини реал вақт режимида мониторинг қилиш имконини беради.
Таҳлилий хулоса
Янги тизимнинг жорий этилиши Ўзбекистонда ижтимоий ҳимоя модели «пассив ёрдам»дан «актив қўллаб-қувватлаш»га ўтаётганини англатади. Оилаларни тоифаларга ажратиш ва «маҳалла еттилиги»га ваколат бериш — бу муҳтож қатламни нафақага боғлаб қўйиш эмас, балки уларни мустақил ҳаётга ва меҳнат бозорига қайтариш стратегиясидир.
Тизимнинг муваффақияти эса «маҳалла еттилиги»нинг профессионаллиги ва шаффофлигига боғлиқ бўлади. Агар бу ваколатлардан тўғри фойдаланилса, ижтимоий ҳимоя чинакам инсон қадрини улуғлайдиган воситага айланади.
