Сўнгги бир неча ҳафта ичида Ўзбекистонда коррупцияда гумон қилиниб, бир қатор мансабдор шахслар қўлга олинди, бу вазият мамлакатимиз учун ғайриоддий бўлди. Бу каби воқеалар одатда жимгина ва ортиқча шов-шув қилинмасдан содир бўларди. Яқинда президентимиз ҳам бу ҳолатга   муносабат билдирди.

Юқорида    тилга олинган ушбу тадбирлар Тошкентда коррупцияга қарши кураш соҳасидаги улкан ютуқлари учун халқаро мукофотни топшириш маросими билан бир вақтда содир бўлган. Лауреатлар орасида ўзбекистонликлар бўлмаган, аммо юз бераётган барча воқеалар таъсирида жамият ҳайрон бўлиб, Ўзбекистон порахўрларни бутунлай йўқ қилишга қарор қилдими, дея сўрамоқда. Бу ҳақда мухбиримиз мукофотга номзодлардан бири – коррупцияга қарши кураш соҳасидаги халқаро эксперт Қодир Қулиев билан суҳбатлашди.

Катта балиқ ови....

Экспертнинг фикрига кўра, бу ҳодисаларнинг сабаблари бошқача бўлиши мумкин. Бироқ, бу юқори даражадаги ҳибсга олишларнинг барчаси, албатта, "халқаро клуб" аъзоларига юборилган сигналдир.

 "Коррупция даражаси юқори бўлган мамлакатлар халқаро ташкилотларга киришда тўсиқларга дуч келиши мумкин. Болгария, Руминия ва Чехиянинг Европа Иттифоқига аъзо бўлишида ҳукумат даражасидаги бошқарув муаммолари ва коррупция туфайли қандай қийинчиликларга дуч келган эди”- деди Қулиев.

Коррупцияси туфайли ушбу мамлакатлар иттифоққа қўшилгандан кейин ҳам иқтисодий жиҳатдан жиддий зарар кўрдилар: уларни молиялаштириш сезиларли даражада қисқартирилди, Болгария ва Руминиянинг Шенген ҳудудига қўшилиш имкониятини ҳам тўсиб қўйилди, чунки   бу мамлакатлар чегарачилари ва божхоначилари ўртасида юқори даражадаги коррупция мавжуд бўлган.

Бугунги кунда ҳам худди шундай хатти-ҳаракатлар Ўзбекистон каби мамлакатларга нисбатан кузатилмоқда, дея қайд этмоқда эксперт. Масалан, БМТ, аралашмаслик тамойилларини ҳисобга олган ҳолда, коррупция ёки ҳукуматнинг ишончлилиги туфайли аъзо давлатларни қўллаб-қувватлашни камайтира олмаса ҳам, ташкилотнинг алоҳида агентликлари ушбу омилларни ҳисобга олишлари мумкин,   муайян дастурлар эса қўллаб-қувватлаш даражасига таъсир қиладиган шартларни илгари суриши мумкин.

"Жаҳон савдо ташкилоти каби глобал бирлашмаларга қўшилишни истаган Ўзбекистон мамлакатда коррупция мавжудлиги бўйича танқидга учрамоқда. Ушбу ҳодисага қарши фаол кураш ЖСТнинг тўғридан – тўғри талаби эмас, аммо коррупцияга қарши ғояларга содиқлик ташкилот амал қиладиган шаффофлик ва яхши бошқарув тамойиллари билан бевосита боғлиқдир",- деди суҳбатдошимиз.

Шундай қилиб, Ўзбекистон томонидан амалга оширилаётган саъй-ҳаракатлар унинг иқтисодий тизимларнинг шаффофлигини таъминлаш ва ЖСТга аъзо бўлиш жараёнига содиқлигини таъкидлаши мумкин.

Шу билан бирга, экспертнинг сўзларига кўра, юқори мартабали шахсларни қўлга олиш орқали коррупцияга қарши курашиш бўйича кўргазмали чора-тадбирларга қарамай, Ўзбекистон давлат секторида кичик коррупциянинг кўплаб аниқланмаган ҳолатлари давом этмоқда.

 "Чекланган ресурслар ва тажриба, шунингдек, унчалик ишончли бўлмаган ҳуқуқий база уларни аниқлашга тўсқинлик қилади. Шуни тан олиш керакки, "кичик балиқ" ҳаракатларидан келиб чиқадиган иқтисодий зарар кўпинча "катта балиқлар" зараридан ошиб кетади. Шунингдек, тутилган балиқни "қовуриш" ҳам кераклигини ҳисобга олиш лозим", - деди суҳбатдошимиз.

 Амалдорларнинг қўлга олинишини, шунингдек, коррупцияга қарши курашда қўшни давлатлар билан қандайдир рақобат билан изоҳланиши мумкин.

"Менимча, Ўзбекистон бу масалада Марказий Осиё минтақасида етакчилик учун рақобатлашмоқда. Аммо шуни таъкидлашни истардимки, бу "эски мактаб" усуллари билан амалга оширилмоқда, яъни юқори даражадаги коррупциялашган мансабдор шахсларни кўргазмали жазолаб бориш кутилган самарани бермайди",- деди Қулиев.

Энг яхши мукофот – фуқароларнинг ишончи

Эксперт, шунингдек, Тошкентда бўлиб ўтган коррупцияга қарши курашчиларга халқаро мукофотни топшириш маросими якунлари ҳақида фикр билдирди. Ушбу тадбирни Ўзбекистон пойтахтида ўтказиш тўғрисида келишувга Шавкат Мирзиёевнинг 1-2 октябрь кунлари Доҳага давлат ташрифи чоғида эришилган.   Жамоатчилик шу муносабат Ўзбекистон вакили ушбу мукофот лауреати бўлишини англатадими, деган саволни бериши табиий.

"Мамлакатимиздан ғолиблар йўқ, аммо бу мукофотга номзодлар бор эди. Масалан, мен иштирок этиш учун ариза топширганман. Аммо шуни таъкидлашни истардимки, агар ўзбекистонлик мутахассислар келгуси ёки бошқа йилда мукофот олсалар ҳам, бу оддий фуқароларга унчалик таъсир қилмайди. Давлат ғолибнинг лойиҳасини фаол равишда амалга оширишни бошламагунча, биз натижага эриша олмаймиз. Ўз фуқароларининг ишончини қозониш ва фаровонлигини таъминлаш коррупцияга қарши курашаётган ҳар қандай давлат учун ҳақиқий мукофотдир", – дея таъкидлади Қулиев.

Унинг фикрича, коррупцияга қарши курашиш соҳасида давлат томонидан кўрилаётган чора-тадбирлар Ўзбекистоннинг оддий фуқароларининг ҳаётини яхшилайдими, деган савол принципиал жиҳатдан ноаниқлигича қолмоқда. Тошкентда ташкил этилган тадбир самарали сиёсатни ишлаб чиқиш ва амалга ошириш, илғор тажриба алмашиш, шаффофлик ва ҳисобдорликни амалга оширишга олиб келадими? Натижада ўзбекистонликлар бошқарув тизимининг яхшиланишига гувоҳ бўлишадими, уларнинг давлат институтларига бўлган ишончи ортадими? Ахир, айнан шу чора-тадбирлар фуқароларнинг овози эшитиладиган ва коррупцияга қарши курашда қадрланадиган муҳитни яратишга ёрдам беради.

"Сиёсий ирода катта, аммо яна бир савол туғилади: биз буни амалга оширишга қодирмизми? Бундан ташқари, битта сиёсий ирода камлик қилади, коррупцияга қарши курашда барча манфаатдор томонларни, шу жумладан хусусий секторни, халқаро ташкилотларни ва фуқароларнинг ўзларини жалб қилиш ҳал қилувчи аҳамиятга эга. Коррупцияга қарши курашда ўзини рол ўйнаши мумкин бўлган ягона агент эканлигига ишонган ҳар қандай ҳукумат жиддий адашади", - деди Қулиев.

 Коррупцияга қарши курашиш мукофотларини топшириш маросимида мамлакатимиз болалигидан "ҳалоллик вакцинаси"ни ўтказишга ваъда берди ва журналистларни коррупцияга қарши тадбирларга фаолроқ жалб қилиш учун Глобал медиа форум ўтказишни таклиф қилди. Учрашувда республиканинг коррупцияга қарши муҳим ташаббуслари ва коррупцияга қарши курашиш агентлиги имкониятларини кенгайтириш, мамлакатнинг минтақавий ва глобал тадбирларда иштирок этиши ҳамда коррупцияга қарши курашиш бўйича минтақавий тадқиқот маркази ташкил этилиши эълон қилинди.

 "Шу билан бирга, сўнгги бир неча йил ичида Ўзбекистонда коррупция жиноятларини ўрганган, ҳокимликлар вакилларининг ишини танқид қилган ва қоидабузарликлар ҳақида хабар берган бир қатор таниқли блогерлар ва жамоат фаолларининг шубҳали ҳибсга олиниши қайд этилди. Афсус, лекин бундай ҳаракатлар халқаро ҳамжамият томонидан яхши қабул қилинмайди", - дея хулоса қилди эксперт.