21 февралдан бошлаб Ўзбекистонда йўл ҳаракати қоидаларини бузганлик учун 12 баллик жарима тизими амалга кирди. Бу тизим ҳайдовчилар интизомини ошириш ва йўлларда хавфсизликни таъминлаш мақсадида жорий этилган. Ушбу янгилик бетараф таҳлил нуқтаи назаридан ҳам, танқидий нуқтаи назардан ҳам турлича баҳоланиши мумкин.
Бетараф таҳлил: тизимнинг мақсадлари ва эҳтимолий самараси
1. Йўл ҳаракати хавфсизлигини ошириш
Баллар тизими ҳайдовчиларнинг масъулиятини оширишга қаратилган. 12 балл йиғилган тақдирда, ҳайдовчилик гувоҳномасидан 6 ойга маҳрум қилиш чораси ҳайдовчиларни йўл қоидаларига риоя қилишга мажбур қилиши мумкин. Бундай модел кўплаб давлатларда, жумладан, Германия, Буюк Британия ва АҚШда амалда бўлиб, кўп ҳолларда ўз самарасини кўрсатган.
2. Агрессив ҳайдовчиларни жиловлаш
Янги қонун кескин манёврлар, дрифт ва "шахмат" услубида ҳаракатланишни маъмурий ҳуқуқбузарлик деб белгилайди. Бу эса авария хавфини камайтиришда муҳим омил бўлиши мумкин.
3. Йўл қоидаларига риоя қилишни кучайтириш
ЙҲХ ходимлари талабига кўра тўхтамаслик, давлат рақам белгиларини сохталаштириш, ҳайдовчилик гувоҳномасини олишда қонунбузарликлар қилиш жиноий жавобгарликка тортиладиган ҳолатлар рўйхатига киритилди. Бу эса тизимда шаффофликни таъминлашга ёрдам бериши мумкин.
4. Хавфли ҳаракатлар учун кучли жавобгарлик
Маст ҳолда такроран машина ҳайдаш, мастликни текширтиришдан бош тортиш каби ҳолатлар жиноий жавобгарликка тортилади. Бу йўл-транспорт ҳодисаларининг олдини олиш учун муҳим чора сифатида баҳоланиши мумкин.
Қораловчи таҳлил: тизимнинг муаммолари ва эҳтимолий камчиликлари
1. Ҳайдовчилар учун қўшимча юк ва бюрократия
12 баллик тизим ҳайдовчиларга нисбатан янада қаттиқроқ назорат ўрнатади. Бу эса йўл-патрул ходимлари томонидан суиистеъмол қилиниши мумкин. Масалан, ЙПХ ходимлари ҳайдовчиларга нохақ жарималар қўйиб, балларни сунъий равишда тўплаш имкониятига эга бўлиши мумкин.
2. Ҳуқуқбузарликлар рўйхатида баҳсли нормалар мавжуд
Қонунга кўра, ҳуқуқ-тартибот ходимларининг обрўсизланишига олиб келадиган видео ва фотосуратлар учун маъмурий жавобгарлик белгиланган. Бу эса жамоатчилик назоратини чеклаш ва коррупция ҳолатларини аниқлаш имкониятини сусайтиришга олиб келиши мумкин.
3. Молиявий ва иқтисодий таъсир
Баллар тизими ҳайдовчилар учун қўшимча жарималар ва хатоликлар туфайли йўл ҳаракатида қатнашиш имкониятларининг чекланишига олиб келиши мумкин. Шунингдек, баъзи ҳайдовчилар ҳуқуқларини тиклаш учун коррупцион йўллардан фойдаланиши эҳтимоли бор.
4. ЙҲХБ ходимларининг ваколатлари ошиб кетиши мумкин
Қонун ЙҲХ ходимларига ҳайдовчиларни турли сабаблар билан текшириш имкониятини оширади. Бундай кенг ваколатлар эса коррупция ва ноқонуний жарималар ошиши хавфини туғдириши мумкин.
Хулоса: тизим нечоғлик самарали бўлади?
Тизимнинг асосий мақсади йўлларда тартибни сақлаш ва қоидабузарларни масъулиятга тортиш бўлса-да, унинг амалда қандай ишлаши муҳим масала. Агар бу қонун аниқ ва адолатли тарзда қўлланса, ҳайдовчиларнинг интизоми ошади ва йўл хавфсизлиги яхшиланади. Аммо суиистеъмол ҳолатлари ва коррупция хавфи бу тизимнинг самарадорлигига жиддий путур етказиши мумкин.
Тизимнинг фойдалилиги ва адолатли қўлланиши учун қуйидаги таклифлар муҳим:
- Ҳайдовчилар ҳуқуқларини ҳимоя қилиш учун мустақил назорат механизмини жорий этиш.
- Ҳар бир ҳуқуқбузарлик бўйича аниқ тушунтиришлар ва далиллар базасини яратиш.
- ЙҲХ ходимларининг ноқонуний хатти-ҳаракатларига қарши қатъий чоралар кўриш.
- Ҳайдовчиларга адолатли муносабатни таъминлаш учун мурожаат ва шикоят қилиш жараёнларини соддалаштириш.
Агар бу чоралар кўрилмаса, 12 баллик тизим ҳайдовчилар учун қўшимча муаммолар ва коррупция хавфини ошириши мумкин.
