Украина Олий Радаси мамлакатда Киберқўшинларни ташкил этиш тўғрисидаги қонун лойиҳасини биринчи ўқишда қабул қилди. Бу қарор Украина учун янги ҳарбий йўналиш — рақамли мудофаа ва киберхужум салоҳиятини институционал даражада шакллантириш демакдир. Президент девонида ҳужжатни расман тасдиқлаш жараёни бошланган бўлиб, янги тузилма 2026 йил бошидаёқ фаолият бошлаши кутилмоқда.
Мутахассислар бу қадамни мамлакатнинг хавфсизлик доктринасидаги янги босқич, яъни «киберсуверенитет» учун кураш бошланиши сифатида баҳоламоқда. Украинадаги киберхавфлар сони охирги уч йил ичида икки баробарга ошгани ҳақида Миллий хавфсизлик кенгаши 2024 йил ҳисоботида маълум қилган эди.
Янгиликнинг асоси: «Ҳимоя эмас, ҳужум ҳам зарур»
Қонун лойиҳасига кўра, Киберқўшинлар Украина Қуролли Кучлари Бош қўмондонига тўғридан-тўғри бўйсунувчи мустақил орган сифатида ишлайди. Улар нафақат ҳимоя, балки фаол киберамалиётлар — рақибнинг ахборот тизимларига қарши ҳужумларни амалга ошириш билан ҳам шуғулланади.
Депутат Александр Федиенко таъкидлаганидек:
«Яхши киберҳимоячи ҳеч қачон яхши киберхужумчи бўла олмайди. Шунинг учун ҳимоя ва ҳужум функциялари алоҳида бўлиши керак. Дунё амалиёти ҳам шуни кўрсатмоқда».
Бу ёндашув АҚШ ва Буюк Британия киберқўшинлари моделига яқин. Масалан, АҚШ Киберқўшинлари (U.S. Cyber Command) 2010 йилда ташкил этилган ва ҳозирда мамлакатнинг рақамли мудофаасида етакчи рол ўйнайди. Украина ҳам худди шундай тизимни йўлга қўймоқчи.
Фон: «IT-армия»дан марказлашган тизимга
Украинада 2022 йилда Россия билан уруш бошланганидан сўнг «IT-армия» деб аталган ихтиёрий хакерлар гуруҳи шаклланган. Улар асосан давлат сайтлари ва банк тизимларига қарши киберхужумлар уюштирган. Бироқ бу ҳаракатлар кўп ҳолларда мувофиқлаштирилмаган ва тизимсиз бўлган.
Собиқ Миллий хавфсизлик хизмати мутахассиси Константин Корсуннинг таъкидлашича:
«2022 йил бошида ҳар ким ўзича ҳужум қиларди, натижада айрим операциялар бир-бирига тўсқинлик қилди. Янги Киберқўшинлар бу анархияни тугатади ва ягона бошқарувни таъминлайди».
Бу фикрни Reuters ва The Kyiv Independent манбалари ҳам тасдиқлаган: Киевдаги киберамалиятлар 2023 йилда биринчи марта Бош штаб билан мувофиқлаштирила бошлаган.
Халқаро амалиёт ва сиёсий оқибатлар
Янги тузилманинг яна бир муҳим жиҳати — унинг халқаро ҳуқуқ нуқтаи назаридан қандай баҳоланиши. Киберҳужумлар кўпинча жиноий ҳаракат сифатида қабул қилинади. Аммо агар улар давлат ҳарбий тузилмаси орқали амалга оширилса, иштирокчиларга расмий ҳарбий мақом берилади. Бу эса уларни халқаро жиноий жавобгарликдан ҳимоя қилади.
Экспертлар фикрича, Украина бу орқали нафақат ички хавфсизликни мустаҳкамламоқчи, балки кибероперацияларини қонунийлаштириш орқали халқаро майдонда ўз позициясини мустаҳкамлашни ҳам кўзламоқда.
«Агар бу тизим самарали ишласа, Украина НАТО билан рақамли ҳамкорликда янги босқичга чиқиши мумкин», — дейди Atlantic Council таҳлилчиси Питер Сингер.
Келажакда нималар кутилмоқда?
Қонунга кўра, Киберқўшинлар таркибида «киберзаҳира» ҳам ташкил этилади — унга нафақат ҳарбийлар, балки IT соҳасидаги фуқаролар ва ҳатто хорижий мутахассислар ҳам вақтинча жалб қилиниши мумкин. Бу ғоя Эстония ва Финляндия моделларига ўхшаш бўлиб, рақамли мутахассисларни давлат ҳимояси тизимига қўшишни кўзлайди.
Бундай ёндашув Украинага икки устунлик беради:
Интеллектуал салоҳиятни давлат хизматига жалб қилиш, яъни IT мутахассисларини ҳарбийлаштириш;
Рақамли устунликни таъминлаш, чунки ҳарбий ҳаракатларда ахборот оқими ва маълумотни назорат қилиш замонавий қуроллар каби муҳим аҳамият касб этмоқда.
Муаммо ва эҳтимолий хавфлар
Шу билан бирга, таҳлилчилар айрим хавфларга ҳам эътибор қаратиш кераклигини таъкидламоқда:
Биринчидан, киберҳужумлар халқаро можароларни кучайтиради. Агар Украина расмий равишда чет давлат серверларига ҳужум уюштирса, бу дипломатик муносабатларга таъсир қилиши мумкин.
Иккинчидан, киберқўшинларнинг ҳисобот тизими ва жавобгарлик механизми аниқ белгилаб олиниши шарт, акс ҳолда «расмий ҳакерлик» хатарли прецедентга айланиши мумкин.
Учинчидан, IT кадрлар етишмовчилиги ва молиялаштириш масаласи ҳам долзарб бўлиб қолмоқда.
Хулоса
Украина томонидан киберқўшинлар тузилиши — бу фақат янги ҳарбий таркибий қисм эмас, балки янги стратегик фикрлашнинг бошланишидир. Рақамли жаҳонда уруш нафақат танк ва дронлар билан, балки маълумот ва код орқали ҳам олиб борилади. Украина буни англаб, ўз «киберфронтини» расмийлаштирмоқда.
Бу жараён, шубҳасиз, жаҳон миқёсида ҳам киберқудратлар ўртасидаги рақобатни кучайтиради. Агар Киев бу тизимни самарали йўлга қўя олса, мамлакат нафақат физик, балки рақамли хавфсизлик соҳасида ҳам мустақил давлат сифатида мустаҳкамланади.
