Сайлов кунидан бир кун аввал қонун билан ҳар қандай сайлов ташвиқоти тақиқланади. Шу куни ҳар қандай сайловолди ташвиқоти ноқонуний ҳисобланади ва Ўзбекистон президентлигига номзод, шунингдек, бундай ҳуқуқбузарликда қатнашган оммавий ахборот воситалари ва журналистлар учун жавобгарликка олиб келади. Медиаюрист Карим Баҳриев сукут куни нима учун кераклиги, у жорий йилда қачон келишини ва уни бузганлик учун қандай жавобгарлик кўзда тутилганлигини айтиб беради.
Шу куни қандай тарғибот шакллари тақиқланган?
Маълумки, тарғибот сукунат кунигача сиёсий партиянинг дастури ва (ёки) сайловолди платформаси тўғрисида, Ўзбекистон Президентлигига номзодга овоз бериш, дастур ва дастур ҳақида маълумот тарқатиш шаклида амалга оширилади (ёки) Ўзбекистон Республикаси Президентлигига номзоднинг сайловолди платформаси, номзод ҳақида маълумот унга овоз бериш мақсадида тарқатилади.
Тақиқлар барча турдаги сайловолди ташвиқотларига тааллуқлидир: сукунат куни телевидение орқали сайлов роликлари кўрсатилмайди, газета ва варақалар тарқатилмайди, дебат ва сайловчилар билан учрашувлар ўтказилмайди. Шу куни сайлов баннерлари, суратлари ва плакатлар демонтаж қилинади. Сайловолди ташвиқотини тақиқлаш сайловлар ўтказилган бутун ҳудуддаги сайлов участкалари ёпилгандан сўнг тугайди.
Сукунат куни нима учун керак?
Сукунат кунининг вазифаси – ҳар бир сайловчига танлов мустақиллигини бериш, уни ҳар қандай материалнинг тасодифий таъсиридан, психологик босимдан ҳимоя қилиш. Худди шу мақсадда сайловчиларнинг ҳаракатларига таъсир кўрсатиши мумкин бўлган ижтимоий сўров натижаларини эълон қилиш тақиқланади. Сайлов корпусининг ҳал қилинмаган қисмининг сайлов хулқ-атвори қисман маълум бир номзоднинг рейтинги, партиянинг фоизли тўсиқни енгиш қобилияти ёки қобилиятсизлиги билан аниқланиши мумкин, шунинг учун бундай рейтингларнинг еълон қилиниши ва бундан ташқари, уларни атайлаб пасайтириб юбориш ёки ҳаддан ташқари ошиш ироданинг еркин ифодасини бузиши мумкин. Шу сабабли, сўровнома ва рейтингларни нашр этишни тақиқлаш муддати одатда узоқроқ бўлади.
Сукунат куни сайловлар ҳақидаги қандай маълумот тақиқланмаган?
Сукунат куни талаблари тўғридан-тўғри сайловларнинг ўзи тўғрисида маълумот тарқатиш, уларда иштирок этишга даъват қилиш, қонунчилик нормалари ва овоз бериш тартибини тушунтиришга тааллуқли эмас.
Сукунат кунининг тақиқларини четлаб ўтишга қандай уринишлар мавжуд?
Сукунат кунини четлаб ўтишнинг айрим усуллари мавжуд. Кенг тарқалган услублардан бири – бу номзод ёки партия томонидан ахборот имкониятини яратиш, чунки оммавий ахборот воситаларида объектив маълумот бериш кампанияга тааллуқли эмас. Тўғридан-тўғри у ёки бу номзодни афзал кўришни талаб қилмайдиган, лекин унинг шиорларига ёки таниқли баёнотларига нисбатан шаффоф ҳаволаларни ўз ичига олган материалларни тарқатиш орқали яширин ташвиқотни олиб бориш анча қийин.
Таъкидлаш жоизки, сукунат куни ташвиқот олиб бориш нафақат номзодлар, балки барча фуқаролар, шу жумладан, ижтимоий тармоқ фойдаланувчилари учун ҳам тақиқланади. Aгар мақолада аниқ ташвиқот акс этса, муаллиф маъмурий жавобгарликка тортилиши мумкин. Aгар бирор киши атайлаб сайлов қонунчилигини бузишга ҳаракат қилса, агар унинг мақоласида сукунат кунида аниқ ташвиқот кўрсатилса, у шахс сифатида жавобгарликка тортилиши мумкин. Шунингдек, президентликка номзоднинг ўзи, ноқонуний сайловолди ташвиқоти учун пост муаллифини “ўз кампаниясини обрўсизлантиргани учун” жавобгарликка тортиши мумкин.
Ўзбекистонда сукунат куни қачон бошланади?
2021 йил 23 октябрь куни Ўзбекистонда “сукунат куни”дир. Ўзбекистон Республикаси Сайлов кодексининг 103-моддасига биноан, сайлов куни ва овоз беришдан бир кун олдин жамоатчилик фикрини ўрганиш натижаларини, сайлов натижалари прогнозларини, шу билан боғлиқ бошқа тадқиқотларни эълон (ошкор) қилиш, шу жумладан уларни ахборот тармоқларида, шунингдек интернетда жойлаштириш тақиқланади. Бундан ташқари, юқоридаги кодекснинг 44-моддасига биноан, сайлов куни ва овоз беришдан бир кун олдин сайловолди ташвиқотига йўл қўйилмайди.
Шу тариқа, 2021 йил 23—24 октябрь кунлари қуйидагилар тақиқланади:
— ЎзР Президентлигига номзоднинг дастури ва (ёки) сайловолди платформаси ҳақидаги маълумотларни унга овоз беришга чақирган ҳолда тарқатиш;
— номзод тўғрисидаги маълумотларни унга овоз беришга даъват қилиб тарқатиш.
Шунингдек, оммавий мунозаралар, баҳслар, матбуот анжуманлари, фуқароларнинг йиғинлари, интервьюлар, нутқлар, ОAВда роликлар жойлаштириш тақиқланади.
Шу кунлари ташвиқот олиб бориш мумкин эмас:
— оммавий ахборот воситалари, телекоммуникация тармоқлари, шунингдек интернет орқали;
— босма, визуал, аудиовизуал ва бошқа ташвиқот материалларини (плакатлар, варақалар ва бошқа материаллар) ишлаб чиқариш ва тарқатиш орқали;
— сайловчилар билан учрашувлар орқали.
Сайлов қонунчилигини бузганлик учун қандай жавобгарлик мавжуд?
ЎзР Сайлов кодексининг 103-моддасига биноан, сайлов қонунчилигини бузишда айбдор бўлган шахслар белгиланган тартибда жавобгар бўладилар. Сайлов қонунчилигини бузганлик учун маъмурий ва жиноий жавобгарлик белгиланган.
