Ўзбекистонда микроқарзлар бозори тез суръатлар билан ўсмоқда, аммо юқори фоиз ставкалари, ортиқча қарз бериш ва банклар томонидан шартларни бузиш ҳолатлари аҳолини ташвишга солмоқда.
Мавжуд вазият
2025 йил август ойи ҳолатига кўра, мамлакатдаги 35 банкдан 28 таси микроқарз хизматларини таклиф этмоқда. Уларнинг ҳажми одатда 1 миллион сўмдан 100 миллион сўмгача бўлиб, муддати уч ойдан беш йилгача белгиланмоқда.
Марказий банк маълумотларига кўра, сўнгги ойларда микроқарзлар бўйича ўртача фоиз ставкалари 34,9% дан 36,3% гача кўтарилган. Бундан ташқари, саккизта банк — Anorbank, APEX Bank, Hamkorbank, Invest Finance Bank, «Ипак Йўли Банк», «Ипотека-банк», TBC Bank ва «Янги банк» — мижозларга 40% ва ундан юқори ставкаларда микроқарз таклиф қилмоқда.
Кредит олиш тартиби
Микроқарзлар расмийлаштириш жараёни онлайн ва офлайн усулда амалга оширилади. Мобил иловалар орқали мурожаат этган мижозлар маблағни виртуал ҳисоб ёки карта орқали қабул қилишлари мумкин. Асосий талаблар қуйидагилардан иборат:
ижобий кредит тарихига эга бўлиш;
камида олти ойлик иш тажрибасига эга бўлиш;
қўшимча таъминот сифатида учинчи шахс кафолати, суғурта полиси ёки автомобил ҳамда кўчмас мулкни гаровга қўйиш.
2024 йил 1 ноябрдан Марказий банк хавфларни камайтириш мақсадида биометрик идентификация тизимини жорий этди. Бу орқали ариза ҳақиқатан мижоз томонидан юборилгани текширилади.
Муаммолар ва хавотирлар
Бироқ, бозорда салбий ҳолатлар ҳам кузатилмоқда. 2025 йилнинг апрел–июн ойлари оралиғида 1,1 миллион ҳолатда банклар мижоз сўраганидан кўпроқ миқдорда қарз тақдим этгани қайд этилди. Бу аҳолини ортиқча қарзга ботиши ва кейинчалик тўлов қийинчиликларига олиб келмоқда.
Шунингдек, айрим банклар шартномада белгиланмаган ҳолда:
тўловларни муддатидан олдин ундириш;
давлат нафақаларини қарз қайтариш учун ушлаб қолиш ҳолатларига йўл қўйган.
Марказий банк бу каби амалиётларни кескин тўхтатиш зарурлигини билдирди ва молия муассасаларига ислоҳотлар киритиш вазифасини қўйди.
Ўзбекистонда микроқарзлар бозори катта эҳтиёжга эга бўлса-да, юқори фоизлар ва назоратсиз кредитлаш сиёсатлари аҳолининг молиявий барқарорлигига хавф солмоқда. Экспертлар фикрича, қонунчиликни кучайтириш ва банклар масъулиятини ошириш орқали бозорни соғломлаштириш мумкин.
