Жаҳон футболи тарихида янги молиявий рекорд ўрнатилди: 2026 йилги Жаҳон чемпионати иштирокчилари учун ажратилган маблағ миқдори Қатардаги аввалги турнирга нисбатан нақ 50 фоизга ошди. ФИФА Кенгашининг Доҳада бўлиб ўтган йиғилишида эълон қилинган маълумотларга кўра, АҚШ, Канада ва Мексика мезбонлик қиладиган турнирнинг умумий соврин жамғармаси 727 миллион долларни ташкил этади. Энг муҳими, саралашдан муваффақиятли ўтиб, мусобақада иштирок этадиган ҳар бир миллий терма жамоа, ҳатто гуруҳ босқичидаёқ ортга қайтган тақдирда ҳам, ўз кассасини камида 10,5 миллион доллар билан бойитиб олиши кафолатланди.
Рекорд даражадаги маблағлар тақсимоти
ФИФА томонидан тақсимланадиган 727 миллион долларнинг асосий қисми — 655 миллион доллари бевосита иштирокчи терма жамоаларга йўналтирилади. Бу футбол тарихидаги энг йирик молиявий рағбатлантириш пакетидир. Қатарда ўтган ЖЧ-2022 ғолиби Аргентина 42 миллион доллар олган бўлса, 2026 йилги дунё тожини қўлга киритган жамоа 50 миллион доллар билан тақдирланади.
Турнирнинг кенгайтирилган формати (48 та жамоа) сабабли, совринли ўринлардан ташқари, пастки поғоналардаги жамоалар учун ҳам сезиларли маблағ ажратилган. Жумладан, 17-32-ўрин эгалари 11 миллион доллар, илк бор иштирок этадиган 33-48-ўринлардаги жамоалар эса 9 миллион доллар мукофот пулига эга бўлади. Бундан ташқари, ФИФА ҳар бир иштирокчига тайёргарлик харажатлари учун қўшимча 1,5 миллион доллар тақдим этади. Демак, турнирнинг энг охирги ўрнини эгаллаган жамоа ҳам уйига 10,5 миллион доллар билан қайтади.
Тижорий муваффақият ва кенгайиш стратегияси
Соврин жамғармасининг бу даражада ошиши шунчаки саховат эмас, балки аниқ ҳисоб-китобларга асосланган тижорий стратегия натижасидир. Биринчидан, иштирокчилар сонининг 32 тадан 48 тага кўпайиши ўйинлар сони ва трансляция ҳуқуқларидан келадиган даромадни кескин оширди. Иккинчидан, Шимолий Америка бозори (АҚШ, Канада, Мексика) дунёдаги энг йирик ҳомийлик ва чипта сотиш салоҳиятига эга ҳудуд ҳисобланади.
Стадионларнинг сиғими, инфратузилманинг тайёрлиги ва реклама берувчиларнинг қизиқиши ФИФАга рекорд даражадаги фойда олиш имконини бермоқда. Ташкилот ушбу фойданинг катта қисмини миллий ассоциацияларга қайтариш орқали дунёда футбол географиясини кенгайтиришни мақсад қилган. 10,5 миллион долларлик кафолатланган сумма кўплаб кичик ва ўрта даражадаги футбол ассоциациялари учун йиллик бюджетнинг бир неча баробарини ташкил этиши мумкин.
Иқтисодий таъсир ва миллий жамоалар учун имкониятлар
ЖЧ-2026 учун белгиланган бу маблағлар миллий федерациялар учун нафақат мукофот, балки стратегик инвестиция манбаидир. Масалан, Ўзбекистон каби илк бор Жаҳон чемпионатига чиқиш учун курашаётган давлатлар учун саралашдан ўтиш нафақат спорт обрўси, балки камида 10,5 миллион долларлик соф фойда демакдир. Бу маблағлар болалар футболи, академиялар ва маҳаллий чемпионат савиясини кўтариш учун улкан туртки бўла олади.
Шунингдек, мукофот пулларининг дифференциал тизими (ўринга қараб ошиши) мусобақадаги рақобатни кучайтиради. 9-16-ўрин ва 17-32-ўринлар орасидаги 4 миллион долларлик фарқ жамоаларни гуруҳдан чиқиш учун борини бериб курашишга ундайди.
Хулоса ва таҳлил
2026 йилги Жаҳон чемпионати футболнинг нафақат майдондаги, балки молиявий майдондаги гегемонлигини ҳам исботлайди. 11 июндан 19 июлга қадар давом этадиган футбол байрами тарихдаги энг қимматбаҳо ва энг даромадли турнир бўлиши кафолатланган. ФИФАнинг бу қарори жаҳон футболида «бойлар ва камбағаллар» ўртасидаги тафовутни камайтиришга хизмат қилади, чунки кафолатланган 10,5 миллион долларлик «кириш чиптаси» ҳар қандай федерация учун ривожланишнинг янги босқичига чиқиш имкониятидир.
Бироқ, бундай улкан маблағларнинг тақсимланиши федерациялар зиммасига катта масъулият ҳам юклайди. Пулларнинг шаффоф ишлатилиши ва футбол инфратузилмасига йўналтирилиши келгусида ушбу жамоаларнинг барқарор муваффақиятларини таъминлайдиган асосий омил бўлиб қолади.
