Қўшма Штатлар ва Россия Украина можаросини бартараф этиш бўйича янги, сир тутиб ишлаб чиқилаётган режа атрофида фаол мулоқот олиб бормоқда. Axios нашри маълумотига кўра, Трамп маъмуриятининг янги лойиҳаси 28 пунктдан иборат бўлиб, у тинчлик, хавфсизлик кафолатлари, Европа хавфсизлиги ва АҚШ–Россия–Украина муносабатларининг келажагига оид тўрт йирик йўналишни қамраб олади. Энг муҳими, бу лойиҳа аввалги дипломатик ташаббуслардан фарқ қилди — у икки катта геосиёсий рақибнинг том маънода бир стол атрофида ўтириб мулоқот қилаётганидан дарак беради.

Энг асосийси шуки, Вашингтон ва Москва бир вақтнинг ўзида, бир-биридан яширмасдан, келишув имконияти реал кўриниш олганини тан олишмоқда. Кирилл Дмитриевнинг “бу гал Россия позицияси ҳақиқатан эшитиляпти” деган сўзлари ҳам бу жараён илк марта мутлақо янги услубда шаклланаётганини кўрсатади. Трамп маъмуриятида Украина бўйича махсус вакил сифатида тайинланган Стив Уиткоффнинг россиялик мансабдорлар билан учрашувлари ҳам ана шу табиий, аммо эҳтиёткорлик билан олиб борилаётган жараённинг бир қисми.

Музокаралар атрофидаги муҳим нуқталар

Уиткофф ва Дмитриевнинг Майамида ўтган музокаралари Вашингтоннинг Украина можаросини “тубдан қайта кўриб чиқиш” нияти борлигини англатади. Агар Трамп маъмурияти бу жараённи амалга оширишга киришган бўлса, демак, Украина масаласи АҚШ ташқи сиёсатининг марказига қайта қўйилаётгани аён. Бу ўринда эътибор қаратиш керак бўлган жиҳат — Уиткоффнинг Зеленский билан Туркияда режалаштирилган учрашувини кечиктиргани. Расмий изоҳ берилмагани билан, бу кечиктириш музокаралар айни пайтда жуда ҳассос босқичга кирганини билдириши мумкин.

Бу жараёнда Украина ҳам четда қолмаяпти. Axios манбаларига кўра, Уиткофф Маямида Украина Миллий хавфсизлик кенгаши котиби Рустем Умеров билан ҳам шу лойиҳани муҳокама қилган. Демак, Вашингтон бир вақтнинг ўзида икки томон — Киев ва Москва билан ишлаяпти. Геосиёсий дипломатияда бундай параллел каналлар одатда фақат жиддий ва амалий ҳаракатлар бошланганда ишга тушади.

Европа хавфсизлиги контексти

Планнинг тўрт йирик бўлими орасида “Европа хавфсизлиги” боби алоҳида аҳамиятга эга. Агар АҚШ Россия билан Европа архитектураси ҳақида гаплашаётган бўлса, демак бу НАТОннинг келажакдаги ролидан тортиб, минтақадаги ҳарбий инфратузилманинг қайта шаклланишигача бағишланган масалалар қамраб олинаётганини англатади.

Эҳтимол, Вашингтон Украинадаги можаронинг чўзилиши Европанинг иқтисодий ва сиёсий “толерантлик чегараси”га яқинлашганини англаб yetgan. Европа Иттифоқи мамлакатларидаги ички сиёсий босимлар, айниқса Германия ва Франциядаги зиддиятли кайфиятлар, АҚШни тезкор дипломатияга ундаётгани эҳтимолдан холи эмас.

Россиянинг интилиши нима?

Дмитриевнинг оптимизми Москва бу жараёндан реал натижа кутаётганини кўрсатади. Россия учун учта асосий масала доимо устувор бўлиб келган: Украинадаги ҳарбий нейтраллик, хавфсизлик кафолатлари ва Россияга нисбатан санкцияларга қайта қараш. Агар янги режада шу масалалар бўлса, Москва учун бу “ишлайдиган платформа”га айланиши мумкин.

Шу билан бирга, Москвада “бу гал позициямиз эшитилди” деган фикрнинг пайдо бўлиши — Трамп маъмуриятининг дунёнинг катта сиёсий ўйинини қайта тақсимлаш ниятидан далолат.

Киевнинг позицияси қандай?

Украина учун бу жараён ўта мураккаб. Бир тарафдан, Киев музокараларда иштирок этишдан бош тортиши мумкин эмас, чунки АҚШ — унинг асосий хавфсизлик кафолати. Иккинчи тарафдан, Москва билан келишувга оид ҳар қандай сигнал Украина жамиятида кескин қаршилик уйғотиши турган гап.

Зеленский маъмурияти бу жараённи эҳтиёткорлик билан кузатиши, бироқ қарорни ўз манфаатларидан келиб чиқиб қабул қилиши керак бўлади. Шу жиҳатдан Уиткоффнинг Туркияга режалаштирилган ташрифини кечиктириши Киевни чалғитиш учун эмас — балки лойиҳа ҳали суҳбатга тайёр эмаслигидан далолат.

АҚШнинг мақсади нимада?

Вашингтон манбалари “ҳозир бу режани амалга ошириш учун мос вақт”, деб баҳоламоқда. Бу беқиёс оптимистик баёнот, айниқса Украина–Россия зиддияти ядровий хавф билан боғлиқ глобал инқироз даражасида турганини инобатга олганда. Трамп маъмурияти бу можарони стратегик нуқтада “учрашув нуқтасига” айлантиришни истаяпти.

Аввалги уринишлардан фарқли равишда, бу режа “амалий ва реалистик” бўлиши талаб этилмоқда. Мана шу икки сўз — Трамп сиёсати учун характерли. У мураккаб дипломатиядан кўра, битим бўлиши мумкин бўлган йўлларни излашни афзал кўради.

Вашингтон ва Москва орасида Украина бўйича янги сирли дипломатик жараён бошлангани — дунё геосиёсий мизонининг яна ўзгариш арафасида турганини кўрсатади. Агар мазкур 28 пунктли режа рўёбга чиқса, бу Украина, Россия ва Европа учун янги хавфсизлик архитектурасининг бошланиши бўлиши мумкин. Аммо бу йўл осон эмас: музокаралар ҳали дастлабки босқичда, манфаатлар эса зиддиятли.

Шу боис янги жараённинг муваффақияти икки ғояга боғлиқ: амалий ёндашув ва томонларнинг бир-бирини эшитишга тайёрлиги. Манбалар эса шу гал, илк марта, бу иккиси учрашганини таъкидламоқда.