Хитой дунёдаги энг йирик термоядровий синтез марказини барпо этмоқда. Бу ҳақда Reuters агентлиги сунъий йўлдош тасвирларига таяниб хабар берди. Лойиҳа мамлакатнинг жаҳондаги энергетика технологиялари соҳасида етакчиликка чиқиш мақсадини акс эттириб, жиддий баҳслар юзага келтирмоқда.
Хитойнинг лазерли синтезга катта инвестицияси
Янги иншоот Мянян тоғларида қурилмоқда ва лазерли инерцион термоядровий синтез технологиясидан фойдаланади. Бу усул водород изотопларини юқори босим остида бирлаштириб, катта миқдорда энергия ажратишга асосланган.
Қурилаётган марказ тўртта лазер блокидан иборат бўлиб, NIF (National Ignition Facility, АҚШ) каби илмий марказлар билан рақобат қилишга мўлжалланган. NIF 2022 йилда биринчи марта термоядровий реакциядан соф энергия ўсишига эришган. Хитой маркази эса NIF’дан 50 фоиз катта бўлиб, унинг салоҳияти ҳам шунча юқори бўлиши мумкин.
Илмий тараққиётми ёки стратегик таҳдид?
Хитой расмийлари объектнинг асосий мақсади тоза энергия ишлаб чиқариш ва ядровий технологияларни ривожлантириш эканини таъкидламоқда. Бироқ, экспертлар унинг ҳарбий дастурлар билан боғлиқ эканидан хавотир билдирмоқда. Янги марказ тажрибалари Хитойнинг келажакдаги ядровий қуролланиш стратегиясига таъсир қилиши мумкин.
Шу билан бирга, жаҳондаги энергетика мутахассислари термоядровий синтезни келажакнинг асосий энергия манбаси сифатида кўрмоқда. Унинг афзалликлари қаторига углеродсиз ишлаб чиқариш, чексиз энергия манбаи ва хавфсизлик киради. Лекин технология ҳали тижоратлашмаган ва амалиётга жорий этилиши ўнлаб йиллар талаб қилиши мумкин.
Хулоса
Хитойнинг мазкур лойиҳаси энергетика соҳасидаги илмий тараққиётни жадаллаштириш ёки ядровий технологиялар мусобақасини кучайтириш бўйича жиддий баҳс-мунозараларга сабаб бўлмоқда. Агар Хитой бу объектдан ҳақиқатан ҳам фақат тинчлик мақсадларида фойдаланса, дунё энергия инқилобининг янги босқичига ўтиши мумкин. Аммо агар ҳарбий дастурлар билан боғлиқлик аниқланса, халқаро сиёсий-ҳарбий тенгламалар ўзгариши мумкин.
Жаҳон ҳамжамияти бу борада Хитойнинг кейинги қадамларини диққат билан кузатишга мажбур.
