Энг муҳим маълумот

АҚШнинг Теннесси штатида жойлашган Accurate Energetic Systems (AES) заводида 2025 йил 10 октябрь куни содир бўлган кучли портлаш оқибатида бир нечта одам ҳалок бўлди, камида 18 киши бедарак йўқолган. Бу ҳақда “Associated Press” (AP) агентлиги хабар берди. Ҳозирча ҳалок бўлганлар сони расман аниқланмаган, аммо маҳаллий ОАВлар манбалари “ўндан ортиқ қурбон” борлигини маълум қилмоқда.

Манбалар ва фактларнинг текширилиши

1. Расмий органлар маълумоти.
Хамфрис округи шерифи Крис Девис матбуот анжуманида “бир неча одам ҳалок бўлганини” тасдиқлади, аммо аниқ рақамни эълон қилишдан тийилди. Бу ҳақда “Associated Press” 11 октябрь куни тарқатган расмий баёнотда қайд этилган. Шу билан бирга, ҳокимият маълумотига кўра, тўрт киши жароҳатланиб, яқин атрофдаги шифохонага етказилган.

2. Тасдиқланган манбалар.
Портлаш ҳақидаги дастлабки маълумотни маҳаллий WKRN-TV Nashville телеканали тарқатган, унда қутқарувчилар ҳодиса жойига етиб боргани ва янги портлаш хавфи сақланаётгани айтилади. Кейинчалик бу маълумотни The Washington Post ва Reuters ҳам тасдиқлади.

3. Компания ҳақидаги маълумотлар.
1980 йилда ташкил этилган Accurate Energetic Systems корпорацияси ҳақиқатан ҳам портловчи моддалар, динамит, ва ҳарбий ўқ-дорилар учун компонентлар ишлаб чиқаради. Бу маълумот компаниянинг расмий сайтида (aes.net) келтирилган. Ширкат маҳсулотлари АҚШ мудофаа саноатида, хусусан, қурол-яроғ синовларида ва фуқаролик минабардош тизимларида ишлатилади.

Тарихий контекст

AES заводида бу биринчи ҳалокатли портлаш эмас. 2014 йилда ҳам шундай ҳодиса содир бўлиб, бир киши ҳалок, уч киши жароҳат олгани ҳақида The Tennessean газетаси хабар берган. АҚШ меҳнат хавфсизлиги бошқармаси (OSHA) ўшанда корхонани хавфсизлик талабларини бузгани учун жаримага тортган эди.

Бу ҳолат AES заводида хавфсизлик протоколлари қанчалик қатъий бажарилаётгани ҳақидаги саволларни яна кун тартибига чиқарди. Меҳнат хавфсизлиги бўйича экспертлар таъкидлаганидек, портловчи моддалар ишлаб чиқариш соҳасида ҳатто кичик технологик хато ҳам катта фалокатга сабаб бўлиши мумкин.

Сабаблар ва тахминлар

Шериф Девиснинг сўзларига кўра, портлаш сабаби ҳозирча аниқланмаган, аммо муҳандис-сапёрлар ҳудудни хавфсизлантириш ва химиявий моддаларнинг тарқалишини чеклаш бўйича ишлар олиб бормоқда.

The Washington Post таҳлилида қайд этилишича, AES корхонаси асосан нитроцеллюлоза ва аммоний нитрат асосидаги моддаларни қайта ишлайди. Бу моддаларнинг реактив хусусияти юқори бўлгани сабабли, ишлаб чиқариш жараёнида ҳарорат ёки намлик меъёридан чиқса, портлаш эҳтимоли кескин ошади.

Илмий нуқтаи назардан, аммоний нитратнинг 200°C атрофидаги қизиш нуқтаси хавфли ҳисобланади — у фаол кислород ажратиб чиқаради ва “chain reaction” (зинжир реакцияси)ни келтириб чиқариши мумкин. Бу ҳолат 2020 йилдаги Бейрут портлашида ҳам кузатилган эди.

Маҳаллий аҳоли ва экологик хавф

Теннесси фавқулодда ҳолатлар агентлиги (TEMA) маълумот беришича, портлаш вақтидаги чақнақ 20 километр узоқликдаги шаҳарларда ҳам эшитилган. Ҳодисадан сўнг 2 километрлик хавфсизлик ҳудуди ташкил этилган. Ҳаво намуналарида заҳарли моддалар аниқланмагани маълум қилинган, аммо мустақил экологлар ҳаво ифлосланиш даражасини мустақил синовдан ўтказмоқда.

Иқтисодий ва ҳуқуқий таъсир

Accurate Energetic Systems компанияси АҚШ мудофаа соҳасидаги давлат буюртмалари бўйича йирик етказиб берувчи ҳисобланади. Federal Procurement Data System маълумотларига кўра, 2022–2024 йилларда AES Пентагон билан 40 миллион долларлик шартнома тузган. Шу сабабли, заводдаги портлаш нафақат инсон қурбонларига, балки давлат мудофаа ланцюгидаги таъминотга ҳам таъсир кўрсатиши мумкин.

Ҳодисадан сўнг OSHA ва Федерал тергов бюроси (FBI) терговни бошлаган. Терговнинг дастлабки фазасида “техник хато” ва “инсон омиллари” версиялари кўриб чиқилмоқда.

Хулоса

Теннессидаги Accurate Energetic Systems заводидаги портлаш нафақат маҳаллий, балки миллий даражада хавфсизлик тизимлари устидан назоратни кучайтириш зарурлигини кўрсатди. Ҳодиса портловчи моддалар ишлаб чиқаришда стандартларга риоя қилиш қанчалик муҳим эканини яна бир бор исботлади. Фактчекинг таҳлиллари шуни кўрсатадики, AES корпорацияси аввал ҳам бундай ҳолатларга дуч келган ва хавфсизлик маданиятини такомиллаштириш масаласи ҳануз очиқ қолмоқда.