Жиноят ишлари бўйича Учтепа туман суди 2025 йил 8 октябрда диний уламо, “Мубашшир Аҳмад” тахаллуси билан танилган Алишер Турсуновни жиноят кодексининг 156-, 244-1- ва 244-5-моддалари бўйича айбдор деб топиб, 2,5 йилга озодликдан маҳрум этган эди. Кейинчалик маълум бўлишича, маҳкум суд ҳукми устидан апелляция шикояти бермасликка қарор қилган. Бу ҳақда унинг адвокати Абдуллоҳ Содиқ Kun.uz нашрига маълум қилди.
Воқеанинг ҳуқуқий моҳияти
Адвокатнинг сўзларига кўра, Мубашшир Аҳмад суд ҳукмига қарши шикоят бермаслик қарорини шахсан қабул қилган ва бунинг сабабини изоҳламаган. Ҳолбуки, адвокат суд қарори билан норозилик билдирган, чунки у суд жараёнида Турсуновнинг ҳаракатларида айбловдаги моддалар таркиби йўқлигини исботлашга уринганини таъкидлади.
Юридик жиҳатдан, апелляция шикояти берилмаган тақдирда, биринчи инстанция судининг ҳукми қонуний кучга киради. Ўзбекистон Республикаси Жиноят-процессуал кодексининг 500-моддасига кўра, шикоят бериш муддати ўтгач, ҳукм расман ижро учун йўлланади. Демак, Мубашшир Аҳмаднинг ҳозирча тергов ҳибсхонасида сақланаётгани — жазо ижро этиш муассасасига ўтказиш жараёни техник босқичда эканини англатади.
Факт тафтиши ва ҳуқуқий контекст
Биринчи факт: Адвокат Содиқнинг баёнотида “ЖК 244-1 ва 156-моддалар таркиби йўқ” деган фикр илгари сурилган. Ушбу моддалар Ўзбекистон Жиноят кодексида “миллийб ирқий ва миллатлараро адоватни қўзғаш” ва “экстремистик материалларни тарқатиш” каби айбловларни қамраб олади. Аммо бу моддаларни қўллаш амалиёти халқаро инсон ҳуқуқлари ташкилотлари томонидан мунтазам муҳокама қилинади. Масалан, Human Rights Watch ва Amnesty International ташкилотлари 2023 йил ҳисоботларида диний ёки ижтимоий фикрлар эркинлиги билан боғлиқ ишларда айрим айбловларнинг кенг талқин қилинаётганини таъкидлаган.
Иккинчи факт: суд ҳукми устидан шикоят берилмаслиги — бу айбдорликни тан олишни англатмайди. Юрист Феруза Иброҳимованинг таъкидлашича, айрим ҳолларда маҳкумлар шикоят беришдан воз кечиш орқали “жараённи чўзмаслик” ёки “жисмоний, руҳий чарчоқ” сабабли шундай қарор қабул қилади. Бу ҳуқуқдан воз кечишнинг шахсий танлови бўлиб, ҳукмнинг мазмунига таъсир этмайди.
Учинчи факт: Турсуновнинг иши жамоатчилик орасида катта муҳокамага сабаб бўлди. Бу ҳолат диний эркинлик ва жамоат хавфсизлиги ўртасидаги мувозанат масаласини яна кун тартибига олиб чиқди. Президентнинг 2023 йилда қабул қилган “Инсон қадрини юксалтириш ва жамиятда ҳуқуқий маданиятни ривожлантириш стратегияси”да (ПФ–20-сон, 2023 й.) ҳам суд-тергов тизимларида очиқлик ва одил судловни таъминлаш устувор вазифа сифатида белгиланган.
Мутахассислар фикри
Ҳуқуқшунос Ҳусанбой Раҳмонов бу ишни таҳлил қилиб, қуйидагича фикр билдирди:
“Мазкур ҳолатда суд ҳукми устидан шикоят берилмаслиги жиноят ишининг ҳуқуқий моҳиятини ўзгартирмайди. Лекин апелляция инстанциясига чиқиш ҳуқуқидан фойдаланилмаслиги суд адолатининг синовдан ўтиш имконини қисқартиради.”
Журналистик нуқтаи назардан эса, бу иш нафақат диний ёки ҳуқуқий масала, балки жамоатчилик фикрининг давлат тизимига ишончи билан боғлиқ ҳолат сифатида ҳам таҳлил қилиниши мумкин.
Хулоса
Мубашшир Аҳмад иши — Ўзбекистонда сўз эркинлиги ва диний фаолият чекловлари бўйича баҳслар марказига айланган ҳолатлардан бири бўлиб қолмоқда. Суд ҳукми устидан шикоят берилмаган бўлса-да, бу қарор жамоатчиликдаги саволларга нуқта қўйгани йўқ. Ишнинг ҳуқуқий моҳияти, айблов моддалари ва уларнинг қўлланиш амалиёти ҳали ҳам илмий ва ҳуқуқий муҳокама талаб этади.
Одил судловга ишонч — ҳуқуқий давлатнинг асосий белгиси. Шу боис, ҳар қандай жиноят иши юзасидан очиқ маълумот, ҳуқуқий баҳс ва мустақил факт тафтиши демократик жамият учун зарур омил бўлиб қолмоқда.
