Янги тадқиқот маълумотларига кўра, донли маҳсулотларни мунтазам истеъмол қилиш кексайиш билан боғлиқ хотира пасайиши хавфини камайтиради ва когнитив фаолликни оширади. Бу ҳақда Британиянинг “Food & Function” (F&F) илмий журналида эълон қилинган таҳлилда маълум қилинди.
Асосий натижа: донли озуқа ва мия фаоллиги ўртасидаги боғлиқлик
Тадқиқот Хитойнинг Пекин университети ва Шанхай таомшунослик институти олимлари томонидан 5000 дан ортиқ иштирокчи ўртасида олиб борилган. Иштирокчиларнинг ўртача ёши 64 ёшдан юқори бўлиб, уларда хотира, диққат ва фикрлаш тезлиги тестлари ўтказилган.
Натижада, кунлик ўртача 75 грамм тўлиқ дон маҳсулотларини (масалан, сули, гречка, жавдар ёки жигарранг гуруч) истеъмол қилган одамларда когнитив тест натижалари юқори бўлган. Улар енгил когнитив бузилиш эҳтимолига эга бўлган иштирокчиларга нисбатан 18 фоиз камроқ таваккалчиликка эга экани аниқланган (манба: Food & Function, 2025 йил январь сони).
Илмий изоҳ: нега дон хотирага таъсир қилади?
Олимлар бу боғлиқликни дон таркибидаги қатор фойдали моддалар билан изоҳлашади.
Толалар (клетчатка): мияга кислород етказиб беришни яхшилайди, инсулин даражасини барқарор ушлаб туради.
В гуруҳи витаминлари (айниқса, B6 ва фолат): нейронлар фаолияти учун муҳим бўлган метаболик жараёнларни фаоллаштиради.
Магний ва антиоксидантлар: мия ҳужайраларини оксидланиш стрессидан ҳимоя қилади.
Жаҳон соғлиқни сақлаш ташкилоти (ЖССТ) маълумотларига кўра, тўлиқ дон маҳсулотларини кунлик рационга қўшиш когнитив касалликлар хавфини камида 10–20 фоизга камайтиради (WHO Nutrition Report, 2024).
Фактчекинг: бошқа тадқиқотлар буни тасдиқлайдими?
Ҳарвард университети саломатлик мактаби (Harvard T.H. Chan School of Public Health) 2023 йилда ўтказган изланишда 45 ёшдан ошган 30 минг аёл ва эркак иштирок этган. Унда тўлиқ дон маҳсулотларини мунтазам истеъмол қилганлар деменция (ақлий сусайиш) хавфини 16% га камроқ бошдан кечиргани аниқланган.
Британ нутриция жамияти (BNS) 2022 йилдаги ҳисоботида дон маҳсулотларининг нейрон фаолиятига таъсири “иқтидорли хотирани узоқ муддат сақлашда муҳим омил” эканини таъкидлаган.
Кембриж университети неврологлари эса тўлиқ дон ва мия фаолияти ўртасидаги боғлиқликни “қон айланиш тизимининг яхшиланиши орқали мияни озиқлантириш самараси” билан изоҳлайди (Cambridge Neuroscience Bulletin, 2023).
Таҳлил: оддий таом — катта таъсир
Мутахассислар таъкидлашича, бу натижалар инсон ҳаётидаги кундалик овқатланиш одатларининг мия саломатлиги учун қанчалик муҳим эканини кўрсатади. Одатда, рафинацияланган (қорабўрма қилинган) ун маҳсулотлари дон таркибидан витамин ва минералларни йўқотган бўлади. Шунинг учун тўлиқ донли нон, suli ботқаси ёки javdar маҳсулотларини рационга қўшиш ақлий фаолликни сақлашнинг табиий ва арзон усули ҳисобланади.
Бундай хулоса “суперфуд”лар ёки кимёвий қўшимчалар эмас, балки оддий табиий овқат инсон саломатлиги учун муҳимроқ эканини кўрсатади.
Қўшимча изоҳ: эҳтиёткорлик чоралари
Тадқиқот муаллифлари шунга ҳам эътибор қаратишни тавсия этади: донли маҳсулотлардан ортиқча истеъмол қилиш (айниқса, глютенга сезувчан одамларда) ҳазм тизимига салбий таъсир кўрсатиши мумкин. Шу сабабли, рацион мувозанатли бўлиши ва шифокор тавсияси билан шакллантирилиши лозим.
ЖССТнинг 2025 йил учун тавсиясига кўра, кексалар ва ўрта ёшдагилар учун кунлик тўлиқ дон истеъмоли миқдори 60–90 грамм оралиғида бўлиши мос ҳисобланади.
Хулоса
Тадқиқот натижалари шундан далолат берадики, тўғри танланган парҳез мия фаоллигини узоқ йиллар сақлаб қолишда муҳим рол ўйнайди. Хотирани мустаҳкамлаш учун қиммат препаратлар ёки сунъий қўшимчалар эмас, балки кундалик рациондаги донли маҳсулотлар етарли бўлиши мумкин.
Бу эса илм-фанга асосланган яна бир оддий хулосани тасдиқлайди: ақл учун энг яхши витамин — бу табиий таом.
