Ўзбекистонда аста-секин нефть ва газ қазиб олиш камайиб бормоқда. Ягона умид - кўмир қазиб олишнинг ўсишидир. Аммо у углеводородларнинг ўрнини боса оладими? Унинг экологик эмаслиги қандай бўларкан?
Статистика агентлигининг жорий йилнинг тўққиз ойидаги ҳисоботига кўра, табиий газ ишлаб чиқаришнинг пасайиши тезлашган. Январь-сентябрь ойларида қазиб олинган "мовий ёқилғи" ҳажми 35,1 миллиард кубометрни ташкил этган, бу ўтган йилнинг январь-сентябрь ойларига нисбатан 3,6 миллиард кубометрга кам, ишлаб чиқариш даражаси ўтган йилнинг шу даврига нисбатан 90,5% ни ташкил қилган.
Нефт қазиб олиш ҳам камайган – ўтган йилга нисбатан 99,4% (ўтган йилнинг шу давридаги 587,9 минг тоннага нисбатан 2023-йил январь-сентябрь ойларида 584,5 минг тонна). Газ конденсати ишлаб чиқариш ҳам камайган – ўтган йилнинг январь-сентябрь ойларига нисбатан 93,1% (2022 йилнинг 9 ойида 969,5 минг тоннага нисбатан 2023 йилнинг 9 ойида 902,7 минг тонна).
Фақат кўмир қазиб олиш ўсган, ўтган йилга нисбатан 114,5% ни ташкил қилган, жами тўққиз ой ичида ушбу фойдали қазилманинг 4,46 миллион тоннаси қазиб олинган (563,7 минг тонна ўсиш).
Кўмир келгуси қишда энергия балансида газ, нефт, конденсат ва дизел танқислигини қоплай оладими? Эҳтимол, йўқ, Шунинг учун Ўзбекистон Россияда газ, нефт ва дизелни марказлаштирилган сотиб олишни бошлади. Атмосферани ифлослантирувчи кўмирдан фойдаланишни кенгайтириш истиқболи ҳам хурсанд қилмайди.
Шу билан бирга, мамлакатнинг энергия эҳтиёжлари ўсиб бормоқда ва маҳаллий газ транспорти инфратузилмаси бу эҳтиёжни мустақил равишда таъминлай олмаслиги аниқ.
Аввалроқ "Маъно" тадқиқотли ташаббуслари маркази директори Бахтиёр Эргашев таъкидлаганидек, Ўзбекистон қазиб олинадиган табиий газ ҳажмини аста-секин камайтирмоқда. Сўнгги 30 йил ичида у тахминан 10 миллиард куб метрга камайган. Захиралар чекланган, янги конлар газ қазиб олишда кескин ўзгаришни таъминлаш учун етарли эмас. Бу биринчи навбатда демографик ўсиш билан боғлиқ. Агар 1991 йилда мамлакат аҳолиси 20 миллион кишини ташкил этган бўлса, 2022 йил якунларига кўра у 36 миллиондан ошди. Ва бу янги оилалар, янги уй хўжаликлари ва шунга мос равишда газ, иссиқлик ва электр энергиясига талаб ортиб бормоқда.
Шу билан бирга, иқтисодиётнинг ўсиб бораётган ишлаб чиқариш сектори томонидан энергия таъминоти ва хом ашё манбаи сифатида газга талаб ортиб бормоқда. Ва бу талаб фақат ошади. Шунинг учун объектив равишда Ўзбекистон ҳар қандай ҳолатда ҳам мовий ёқилғининг импортчиси бўлади. Бизга керакли манбани таклиф қиладиган иккита мамлакат мавжуд – Туркманистон ва Россия холос. Бошқа вариантлар фантастика соҳасидан.
