Экология вазирлиги тадбиркор Мурод Назаровнинг дарахт кесиш мораторийи ўрнига компенсацион экиш ва “дарахтлар банки” жорий этиш таклифига расман қарши чиқди. Вазирлик таклифни экологик барқарорлик тамойилларига зид деб баҳолади ва Назаровнинг фаолияти тўлиқ ўрганилиши зарурлигини таъкидлади.
Мурод Назаровнинг мазкур таклифи Савдо-саноат палатасидаги очиқ мулоқот чоғида илгари сурилган эди. Аммо Вазирликнинг таъкидлашича, бу таклиф айни пайтда амал қилаётган дарахт кесишга қарши мораторийга тўлиқ алтернатива бўла олмайди.
Экологик вазият жиддий: Ўзбекистонда дарахтлар ҳаёт масаласи
Ўзбекистон табиий ҳолатдан келиб чиқиб, дарахтлар ва яшил ҳудудларга алоҳида эҳтиёж сезади. Мамлакат чўл ва ярим чўл ҳудудда жойлашган, кислород манбалари кам ва иқлим ўзгаришига нисбатан жуда заиф.
Охирги 30 йилда Марказий Осиёда ҳарорат глобал ўсишдан икки баробар тез ўсди — 1,5°C. Бундай шароитда яшил ҳудудларни сақлаш мораторий орқали амалга оширилаётгани таъкидланди.
Жаҳон тажрибаси: Қатъий жазо ва чекловлар самарали восита
Экологик муаммоларни ҳал қилишда кўплаб давлатлар қатъий ҳуқуқий чоралар қўлламоқда. Германияда жамоат ҳудудида ноқонуний дарахт кесиш учун 50 000 еврогача жарима бор. Буюк Британияда бундай ҳолат қамоқ жазосига олиб келиши мумкин. Қозоғистон ва Россияда ҳам кескин жазо чоралари жорий этилган.
Ўзбекистонда эса Маъмурий жавобгарлик тўғрисидаги кодексда базавий ҳисоблаш миқдорининг 25–75 баравари миқдорида жарима белгиланган бўлса-да, Вазирлик буни етарли деб ҳисобламайди ва мораторийни сақлаш тарафдори.
Компенсация ва «дарахтлар банки» – муҳокамалар остидаги хатарлар
Вазирлик таъкидича, компенсацион экиш амалиёти вояга етган дарахтларнинг СО₂ ютиш қобилиятини тўлиқ ўрнига қўя олмайди. Европа атроф-муҳит агентлиги маълумотига кўра, битта дарахт йилига 21 кг СО₂ ни ютади. Янги экиладиган кўчат эса бу вазифани бажариши учун ўнлаб йиллар керак.
Шу билан бирга, «дарахтлар банки» каби тизимлар айрим мамлакатларда коррупция ва ноқонуний кесиш ҳолатларини яшириш воситасига айлангани таъкидланди. Human Rights Watch маълумотларига кўра, бу амалиёт “Wild Money” схемаларида фош этилган.
Қонунбузарликлар: сунъий қуритиш ва бошқа “ижодий” ёндашувлар
Айрим қурилиш ташкилотлари дарахтларни сунъий қуритиш орқали қонуний кесишга уринаётгани Вазирлик томонидан кескин танқид қилинди. Бу каби ҳолатлар ҳуқуқий ваколатли органлар томонидан текширилиши зарурлиги айтилди.
Президент фармонлари ва сиёсий ирода — мораторийга тамал тоши
Президент сайловолди дастури ва 2023 йилдаги 199-сон фармонда яшил ҳудудларни сақлаш устувор вазифа сифатида белгиланган. Қурилиш объектларининг камида 25 фоизи кўкаламзор бўлмаса, улар фойдаланишга қабул қилинмайди.
Шу сабабли, мавжуд мораторийни қайта кўриб чиқиш, айниқса, 2025 йил “Атроф-муҳитни асраш ва яшил иқтисодиёт йили” деб эълон қилинган бир пайтда, давлат сиёсатининг асосларига таҳдид сифатида баҳоланмоқда.
Хулоса: дарахтни ҳимоя қилиш — барқарор қурилишнинг асоси
Экология вазирлиги жаҳон тажрибаси ва миллий манфаатлардан келиб чиқиб, мораторийни кучайтиришни мақсадга мувофиқ, деб билади. Қурилишдаги барқарорлик дарахтларни йўқ қилиб эмас, сақлаб қолиш орқали амалга оширилиши керак. Вазирлик мулоқотга тайёр, аммо давлат сиёсатининг принципларидан чекинишни истамайди.
