Афғонистон ҳукумати душанба куни мамлакатда интернет тармоғини тўлиқ ўчирди. Бу ҳақда глобал интернет трафикни кузатувчи NetBlocks хизмати хабар берди. Қарор расмий изоҳга кўра аҳолини «ғайриахлоқий контентдан ҳимоя қилиш» мақсадида қабул қилинган.
Маҳаллий журналистлар бу ҳолатни цензуранинг энг юқори босқичи сифатида баҳоламоқда. Афғонистоннинг 1TV телеканали собиқ бош муҳаррири Ҳамид Ҳайдарий Х ижтимоий тармоғида: «Афғонистон интернетни ўчириш бўйича Шимолий Корея билан рақобатда расман биринчи ўринни эгаллади», — деб ёзди.
Интернет чекловлари бугунги кунда дунёнинг бир қатор ёпиқ жамиятларида кузатилмоқда. Масалан, Шимолий Кореяда интернет фақат ички тармоқ билан чекланган, Эронда эса глобал интернет доимий равишда назорат остида. Афғонистонда эса бугунги чекловлар охирги 10 кун ичида босқичма-босқич амалга оширилди: аввал давлат муассасаларида юқори тезликдаги интернет ўчирилди, давлат хизматчиларига иш жойида смартфондан фойдаланиш тақиқланди.
Фактчекинг нуқтаи назаридан, NetBlocks маълумотлари глобал интернет трафик кўрсаткичлари асосида тасдиқланади. Демак, Афғонистондаги интернет узилиши ҳақидаги маълумотлар расмий тасдиқдан ташқари халқаро техник манбалар томонидан ҳам қайд этилган.
Нега бундай қарор қабул қилинди? Таҳлилчиларнинг фикрича, бу икки асосий омил билан изоҳланиши мумкин:
Ижтимоий назоратни кучайтириш. Интернет орқали ахборот тарқалиши ҳукуматнинг қонунийлигига таҳдид сифатида қабул қилинмоқда.
Идеологик назорат. Толибон ташқи таъсирларни чеклаш орқали ўз қоидалари ва диний меъёрларига риояни таъминлашга интилмоқда.
Келгусида вазият қандай ривожланиши мумкин? Махсус таҳлилчиларнинг таъкидлашича, мамлакатни интернетдан узиш қисқа муддатда ҳукумат назоратини кучайтирса-да, узоқ муддатда иқтисодий ва ижтимоий оқибатларга олиб келиши муқаррар. Ишбилармонлик муҳити ёпилади, ташқи дунё билан алоқа узилади ва аҳоли ахборот танқислигига дуч келади.
Афғонистон бу ҳаракати билан Шимолий Корея сингари жамиятдан ёпилган давлатлар сафига янада яқинлашмоқда. Аммо глобаллашган дунёда тўлиқ изоляция мамлакатни иқтисодий таназзул ва халқаро ёлғизликка олиб келиши эҳтимолдан холи эмас.
