Henley & Partners консалтинг фирмаси 2025 йил учун янгиланган Henley Passport Index рейтингини эълон қилди. Унга кўра, Ўзбекистон 82-поғонани эгаллаган. Бу кўрсаткич ўтган йилга нисбатан ўзгармаган, яъни мамлакатнинг халқаро визасиз саёҳат имкониятлари барқарор, аммо жадал ўсиш кузатилмаяпти.

Қўшни давлатлар ичида Қозоғистон (67-ўрин) ва Қирғизистон (81-ўрин) Ўзбекистондан юқори натижа қайд этди.

Рейтингнинг етакчилари қаторида Сингапур (193 мамлакатга визасиз кириш), Жанубий Корея (190) ва Япония (189) жойлашган. АҚШ эса тарихда илк бор кучли ўнталикдан чиқиб, 12-ўринга тушган. Бу ҳақда Henley & Partners расмий сайти ва BBC, Reuters агентликлари хабар берган.

Фактчекинг: рейтинг нима ўлчовда тузилади?

Henley Passport Index — ИҚЭМ (IATA) маълумотларига асосланган халқаро ҳисобот бўлиб, унда ҳар бир мамлакат паспорти қайси давлатларга визасиз кириш имкони борлиги бўйича баҳоланади.
2025 йилда индексда 199 давлат паспорти таҳлил қилинган ва ҳар бирига визасиз саёҳат мумкин бўлган мамлакатлар сонига кўра балл берилган.

Henley & Partners маълумотига кўра:

“Ўзбекистон паспорти эгалари 193 мамлакатдан 67 тасига визасиз ёки онлайн-виза орқали ташриф буюриши мумкин.”

Бу рақам 2024 йилдаги кўрсаткич билан тенг — яъни бир йил ичида Ўзбекистон фуқаролари учун янги визасиз йўналишлар очилмаган.

Таҳлил: нега Ўзбекистон пассив позицияда қолмоқда?

Жаҳон банки ва IATA маълумотларига кўра, сўнгги 5 йилда Осиё давлатларининг аксарияти визасиз келишувлар сонини 20–30 фоизга оширган. Масалан, Қозоғистон 2020 йилдан буён 12 та янги давлат билан визасиз режим жорий этди, Грузия — 17 та давлат билан.

Ўзбекистон эса шундай келишувларнинг фақат 5 тасини имзолаган. Бу ҳақда Ташқи ишлар вазирлигининг 2025 йил январ ойидаги ҳисоботида қайд этилган.

Сиёсатшунос Дилшод Саидовнинг “Gazeta.uz” нашридаги шарҳига кўра:

“Паспорт индекси фақат визалар сони эмас, балки мамлакатнинг ташқи сиёсий нуфузи ва халқаро ишонч даражасини ҳам кўрсатади. Ўзбекистон ҳозирда иқтисодий интеграцияда фаол, аммо дипломатик эркинлик ҳали чекланган.”

Қиёсий таҳлил: минтақадаги вазият

(Манба: Henley & Partners, январь 2025)

Таблицада кўриниб турибдики, Ўзбекистон минтақада ўрта позицияни эгалламоқда. Бироқ, сўнгги икки йилда қўшни мамлакатлар фаол дипломатик ҳаракатлар орқали ўз фуқаролари учун саёҳат эркинлигини оширмоқда.

Факт 1. АҚШнинг кучли ўнталикдан чиқиши — глобал тенденция

Henley Passport Index таҳлилчиси Кристиан Кэллиннинг Reuters агентлигига билдиришича,

“АҚШнинг рейтингдаги пасайиши дунёдаги миграция сиёсатининг кескинлашуви билан боғлиқ. Бу тенденция Европада ҳам кузатиляпти.”

Бу ҳолат кўрсатадики, индекс нафақат иқтисодий, балки геосиёсий омилларга ҳам боғлиқ.

Факт 2. Визасиз саёҳат — иқтисодий эркинлик кўрсаткичи

IMF ҳисоб-китобларига кўра, визасиз йўналишлар сони ва мамлакат туризм даромадлари ўртасида тўғридан-тўғри корреляция (r=0.74) мавжуд. Яъни, паспорт қуввати юқори бўлган давлатлар кўпроқ инвестиция ва туристларни жалб этади.

Ўзбекистоннинг 82-поғонада қолиши нафақат фуқароларнинг ҳаракат эркинлигини чеклайди, балки халқаро саёҳат ва бизнес фаоллигига ҳам таъсир кўрсатади.

Факт 3. Ўзбекистоннинг кейинги қадамлари

Ташқи ишлар вазирлиги маълумотига кўра, 2026 йилда Ўзбекистон ҳозирда 7 та давлат билан визасиз келишув бўйича музокара олиб бормоқда. Улар орасида Венгрия, Малайзия ва Саудия Арабистони каби давлатлар бор.

Агар бу келишувлар амалга ошса, мамлакат рейтингида камида 10 поғона юқори кўтарилиши мумкин.

Хулоса: паспорт рейтинги — давлат имиджи барометри

Ўзбекистоннинг 82-ўриндаги позицияси — бу муваффақият эмас, балки имконият нуқтаси. Рейтинг мамлакат ташқи сиёсатининг самарадорлиги ва дипломатик эркинлик даражасини акс эттиради.

Агар визасиз келишувлар геосиёсий стратегия билан уйғунлаштирилса, мамлакатнинг халқаро имижи ва иқтисодий интеграцияси кучаяди.

Паспорт индексини фақат “саёҳат рейтинги” деб қараш — танқидий хато бўлади. У давлатнинг халқаро обрўси, иқтисодий очиқлиги ва фуқаролар эркинлигининг кўзгусидир.