2026 йил 1 январдан бошлаб Ўзбекистонда маҳаллий ҳокимликлар фаолияти тубдан янгиланади. Президентнинг “Ҳудудларни барқарор ижтимоий-иқтисодий ривожлантириш учун ҳокимликлар фаолиятини такомиллаштириш чора-тадбирлари тўғрисида”ги Фармонига мувофиқ, 33 та туман ва шаҳарда ҳамда Сурхондарё вилоятида 9 та вазирлик ва идоранинг ҳудудий бўлинмалари ҳокимликлар таркибига ўтказилади. Бу — ҳокимликларнинг мустақил қарор қабул қилиш салоҳиятини кенгайтиришга қаратилган янги бошқарув модели ҳисобланади.
Янги тизим нима ўзгартиради?
Фармонга кўра, ҳокимлар энди мазкур бўлинмалар фаолиятини бевосита бошқаради, уларнинг ходимларини тайинлайди ва рағбатлантиради. Бу тизим “идоралар кесимидаги буйруқбозлик”ни қисқартириб, қарор қабул қилиш жараёнини ҳудуднинг ичида оперативлаштиришни кўзлайди. Илгари ҳудудий бўлимлар кўпинча вазирлик марказларига тўғридан-тўғри бўйсунгани сабабли, маҳаллий муаммоларни ҳал этишда вақт ва мувофиқлаштириш мураккабликлари кузатилар эди.
Бошқарув самарадорлигини ошириш учун вилоят ҳокимларининг ўринбосарлари сони 6 нафар, туман ва шаҳар ҳокимларининики эса 4 нафар этиб белгиланди. Бу — масъулиятни аниқ тақсимлаш ва вазифаларни функционал асосда йўналтиришга хизмат қилади. Ҳар бир раҳбарга камида 3 нафар ижрочи ходим бириктирилади — бу эса натижа учун шахсий жавобгарликни кучайтиради.
KPI ва ҳисобдорлик тизими
Янги тизимнинг асосий қисми — KPI (самарадорлик кўрсаткичлари) механизмининг жорий этилиши. Ушбу кўрсаткичлар ҳоким фаолиятини баҳолаш мезони сифатида хизмат қилади. KPI’га тўлиқ эришган ҳокимларга ажратиладиган маблағ 15 фоизга оширилади. Бу, бир томондан, моддий рағбат тизими бўлса, иккинчи томондан — натижадорликни аниқ баҳолаш усулидир.
Манбалар ва фактчекинг
Uza.uz расмий манба — Фармон мазмуни ва амалга ошириш механизми.
Norma.uz таҳлил қисми — маҳаллий давлат бошқарувидаги номарказлашув жараёни ҳақида ҳуқуқий изоҳ.
UNDP Uzbekistan “Decentralization and Local Governance” (2024 йил ҳисоботи) — маҳаллий бошқарувда марказлашувни қисқартиришнинг иқтисодий самараси ҳақида халқаро таҳлил.
Ушбу манбалар таҳлилига кўра, номарказлашув ва KPI тизими қўшма таъсир орқали маҳаллий ҳокимликларнинг ҳисобдорлигини ошириш, маблағлар тақсимотида шаффофликни кучайтириш ва қарор қабул қилишда тезкорликни таъминлаши кутилмоқда.
Янги ташаббуслар: ҳудудлараро ҳамкорлик ва қонунчилик ислоҳоти
Фармонда 2026 йилдан бошлаб ҳар йили “Ҳудудлараро иқтисодий ҳамкорлик форуми”ни ўтказиш белгиланган. Бу ташаббус ҳудудлар ўртасида тажриба алмашиш, инвестиция лойиҳалари ва қўшма инфратузилма дастурларини амалга ошириш учун янги платформа яратади.
Шу билан бирга, “Маҳаллий давлат ҳокимияти тўғрисида”ги Қонуннинг янги таҳрири ва 2030 йилгача номарказлаштириш стратегияси ишлаб чиқилади. Бу қонун ҳокимликлар ваколатларини қайта белгилаш ва давлат идоралари ўртасидаги чегараларни аниқлашга хизмат қилади.
Янги бошқарув тизими маҳаллий ҳокимиятнинг ролини кучайтириш, натижага йўналган менежментни йўлга қўйиш ва иқтисодий барқарорликни таъминлашга қаратилган. Ҳокимларнинг молиявий ва бошқарувий мустақиллиги кенгайиши ҳудудлар даражасида тезкор қарорлар қабул қилиш имконини яратади. Бироқ бу жараён самарали бўлиши учун KPI баҳолаш тизими адолатли ишлаши, ҳисобот ва мониторинг механизмлари очиқ бўлиши зарур.
