Тошкент ва мамлакатнинг бир қатор ҳудудлари июнь ойи ўрталарида чигирткалар босқинига дуч келди. Тўда-тўда бўлган ҳашаротлар аҳолининг уйларига, автомобил салонларига учиб киришган ва ҳатто аёлларнинг сумкаларида ҳам учраган. Бу кўпчиликни жуда хавотирга солди. Одамлар шаҳарда жуда кўп чигирткалар борлигидан, бу соғлиқ учун хавфли эмасми ва қишлоқ хўжалигига қанчалик таҳдид солаётганидан ташвишга тушди. Ҳозиргача пойтахтнинг баъзи жойларида ушбу зараркунандани кўриш мумкин. Вазиятни тушуниш учун мухбиримиз Карантин ва ўсимликларни ҳимоя қилиш агентлиги матбуот хизмати раҳбари Сабина Садинова билан суҳбатлашди.
Чигиртка ўзи нима?
Чигиртка-далалар бўйлаб бўрон бўлиб учиб ўтадиган, ўсимликлари кўп бўлган ҳудудларда тез-тез меҳмон бўлиб турадиган ва ўсимликларнинг асосий рақиби ҳисобланган ҳашаротдир. Муаммо шундаки, чигирткалар тўдаси бир неча миллиардни ташкил қилиши мумкин, улар бир неча километр дала ва боғларни қамраб олади. Фақатгина очлик ҳисси билан бошқариладиган ягона механизмга айланиб, бу зараркунандалар бир неча дақиқада юзлаб гектар экинларни вайрон қилиши ва миллиардлаб тухумлар қолдириши мумкин.
Энг катта хавф чигирткаларнинг кўпайиш тезлигидадир. Битта урғочи, қоида тариқасида, 50-100 тухумни қолдиради ва личинкалар 10-14 кундан кейин юзага чиқади ва дарҳол ўсимлик қолдиқларини ейишни бошлаши мумкин.
Ўзбекистонда чигирткалар билан боғлиқ вазият қандай?
Ўзбекистонда жами 200 дан ортиқ чигиртка турлари топилган. Ҳашаротлар якка ва тўдали турларига бўлинади. Ҳар йили асосий эътибор чигирткаларнинг бир нечта, энг фаол ва хавфли турларига қарши курашишга қаратилган. Буларга саксовул, марокаш ва воҳа чигирткалари киради. Тахминан икки ҳафта олдин Тошкентга ҳужум қилган бу уч тур эди. Шуни таъкидлаш керакки, Ўзбекистоннинг иқлими чигирткаларга ижобий таъсир кўрсатади, чунки қуруқ ва иссиқ об-ҳаво уларнинг кўпайиш тезлигини бир неча бор оширади, ўртача 5-6 кун ичида амалга ошиши мумкин. Энг хавфли давр – бу имаго (қанотларнинг ривожланиш даври). Ушбу босқичда чигирткалар кунига 50-60 километр масофани босиб ўтиши ва барча ўсимликларга зарар етказиши мумкин.
Чигирткаларга қарши кураш хизмати ҳар баҳор ва куз фаслларида кузатув олиб боради. Ушбу даврда сиз зараркунандаларнинг тахминий яшаш жойини тахмин қилиш ва уларга қарши курашишга тезда тайёргарлик кўриш мумкин. 2024 йилга келиб, чигирткалар 574,8 минг гектар майдонга тарқалиши мумкин. Бугунги кунда 445 минг гектардан ортиқ кимёвий моддалар билан ишлов берилмоқда.
Энг қимматли нарса – бу вақт. Чигирткаларга қарши кураш хизмати асосан чегара ҳудудларида ишлайди ва шу сабабли ушбу ҳашаротларнинг миграциясини назорат қилиш учун қўшни давлатлар билан алоқа ўрнатилади.
Ўзбекистонда чигирткалар кимёвий моддалар билан заҳарланади, препаратлар замбуруғлар ва микроорганизмлар асосида яратилади. Бироқ, дорилар ишлаши учун уларга вақт керак. Шунинг учун ишлов бериш мавсуми баҳорда, энг хавфли даврдан олдин бошланади. Ушбу усуллар одамлар учун ҳам, табиат учун ҳам экологик жиҳатдан хавфсиздир.
Чигирткалар Тошкентгача қандай етиб келган?
Чигирткаларнинг шаҳарларга кириши камдан-кам учрайдиган ҳодиса, чунки кўпинча шаҳар бу ҳашаротнинг ҳаёти учун ноқулайдир. Эҳтимол, айримлари тасодифан Тошкентга шамол билан келиб қолган. Агар чигирткалар шаҳарга кўп миқдорда кирса, махсус ишлов бериш протоколи мавжуд бўлиб, у аҳоли учун ноқулайлик туғдирмаслик учун тунда бажарилади.
Чигирткалар одамлар учун зарарлими?
Йўқ, чигиртка ўтхўр ҳашаротдир, у одамга зарар етказмайди, чигиртка чақиши оғриқли эмас ва энг муҳими, бу зараркунанда касаллик ва инфекцияга тоқат қилмайди.
Чигирткалар фақат ўсимликлар учун хавф туғдиради ва у ҳам фақат ҳашаротлар тўдага бирикиб қолса. Чигирткаларнинг ягона турлари кўпинча фақат ўт билан озиқланади ва уларнинг зарари сезилмайди.
Чигирткалар квартирага ёки уйга жойлашиб, тухум қўйиши мумкинми?
Йўқ, чигирткалар ерга тухум қўяди. У қуёш томонидан таъминланадиган ҳароратни сақлашга жуда муҳтож.
Ҳашаротлар босқини ҳақида 1288 ва 71 202 28 88 рақамлари бўйича хабар бериш мумкин.
Эслатиб ўтамиз, июнь ойи бошида Бухоро вилояти зараркунандалар ҳужумига учраган эди. Кейинчалик гувоҳлар Тошкентда ҳам чигирткалар ҳақида хабар беришган.
