Ўзбекистон бозорининг тарвузлардан аниқ тўйинганлиги кузатилмоқда, бу эса фермерлар ва экспортчилар учун жиддий иқтисодий муаммоларга олиб келади. Тарвузлар шунчалик кўпайиб кетдики, уларни далалардан бозорга ташиш фойдали бўлмай қолди. Ушбу вазиятнинг сабабларини аниқлаш учун мухбиримиз ушбу соҳада 20 йилдан ортиқ ишлаётган мева-сабзавот экспортчиси Роман Саламатов билан боғланди.

Унинг фикрига кўра, экспорт бозори жуда беқарор. Бу маҳаллий истеъмолчилар ва экспортчилар учун қийинчиликларни келтириб чиқаради. Ҳосилнинг етишмаслиги ва профицити ҳар йили бир-бирини алмаштиради. Қишлоқ хўжалиги соҳасидаги давлат идораларининг тасодифий қарорлари кўпинча маҳсулот сифатининг пасайишига ва етказиб беришдаги узилишларга олиб келади.

"Кўп бўлгани яхши дегани эмас. Ўтган йили биз тарвуз билан боғлиқ муаммоларга дуч келдик: қора доғлар пайдо бўлди, бу кўплаб экспортчиларнинг катта йўқотишларига олиб келди. Натижада, бу йил тарвузга бўлган ишонч сезиларли даражада камайди. Биз учун асосий бозорлар Латвия, Германия, Беларус, Швеция ва Грециядир", – дея изоҳ берди мутахассис.

Айни пайтда экспорт учун бозорда тарвуз нархи жуда жозибали — бир килограмм учун 600-700 сўм беришмоқда. Дўкондаги якуний нарх мева учун 4 минг сўмга етиши мумкин, аммо бу талабни рағбатлантиришга ёрдам бермайди.

Саламатовнинг фикрича, экспортчилар ва ишлаб чиқарувчилар (фермерлар) ўртасида ишончли алоқа йўқ. Рақобат туфайли ишонч бузилади: агар кимдир бироз кўпроқ пул таклиф қилса, сотувчи дарҳол ўз қарорини ўзгартиради ва маҳсулотни ушбу янги харидорга сотади. Фермерлар экспортчиларга ҳам ишонмайдилар, чунки аниқ келишувлар мавжуд эмас. Улар қўрқишади ва олдинги шерикларини кутишмайди, шунинг учун улар молни биринчи харидорга сотадилар.

Суҳбатдошимизнинг сўзларига кўра, хато шундаки, хусусий сектор давлат томонидан режалаштирилган йиллик ҳосилни сотиб олиш тўғрисида хабардор эмас.

"Ҳаммаси миш-миш каби содир бўлади. Ўтган мавсумда рақобатчиларнинг муваффақиятли сотишидан сўнг, кўплаб фермерлар келгуси йилда муваффақиятларини такрорлашга интилиб, экспорт учун мўл-кўл экин экишди. Ушбу ёндашув бозорнинг тўйинганлигини кучайтиради ва маҳсулот нархини пасайтиради. Мисол учун, пиёз ўтган йили тарвуз каби яхши сотилган. Шунинг учун бу йил пиёзни сотиш кутилганидек муваффақиятли бўлмади", - деди мутухассис.

Шу билан бирга, Роман Саламатовнинг сўзларига кўра, Карантин ва ўсимликларни ҳимоя қилиш агентлиги бугунги кунда агрономияда муҳим рол ўйнашини таъкидлайди. Агар барча тарвуз ва қовунларнинг бошқа турлари ихтисослашган ҳудудларда етиштирилса, бу харидорларнинг ишончини оширади, чунки ҳар бир киши Карантин агентлиги экиш бошланишидан йиғим-теримгача мева ўсишини кузатаётганини билади. Бу бир хил участкада навларни марказлаштиришнинг бир тури ҳисобланади.

Мутахассиснинг фикрига кўра, ҳозирги вазиятда текширувлар фақат мева йиғиш пайтида амалга оширилади, бу эса тарвуз ишлаб чиқаришни тўлиқ назорат қилишга имкон бермайди. Ҳам миқдори, ҳам ҳудуди бўйича тартибсиз экиш маҳсулот сифатининг пасайишига олиб келди. Фермерлар ўз экинларини режалаштирмайди, шунчаки исталган жойда экиб, ҳосилни муддатидан олдин йиғиб олишади, бу унинг сифатига салбий таъсир қилади.

“Кўпчилик сотиш муаммолари "юқори"да эканлигига ишонишади, лекин аслида муаммолар сув ва ҳудудий ресурслар билан боғлиқ”, - деди муиахассис. Тарвузларни птиштириш, йиғиш ва қайта ишлаш учун ишлатиладиган технологиялар эски бўлиб қолмоқда.

"Менимча, катта майдонларда экинларни ташкил қилиш керак. Бу ҳосилни йиғиш, сотиш ва иш натижаларини текширишни осонлаштиради. Кузда шира ўсимликларга фаол зарар етказа бошлайди, бу уларнинг мева бериш муддатини қисқартиради. Ўз вақтида ва мунтазам равишда экиш бу муаммолардан қочишга ёрдам беради ва яхши ҳосилни таъминлайди", – дея хулоса қилди Саламатов.

Эслатиб ўтамизки, Ўзбекистонда фермерлар бу йил ҳосилнинг кўплиги сабабли тарвузлар билан чорва молларига боқишни бошладилар.