Ўзбекистонда ноқонуний қурилишлар ва рухсатсиз ер фойдаланиш ҳолатларини аниқлаш ва бартараф этиш бўйича янги тизим ишлаб чиқилмоқда. Президент Шавкат Мирзиёев 16 октябр куни бўлиб ўтган тақдимотда космик мониторинг орқали иқтисодий имкониятларни аниқлаш ва ер ресурсларидан самарали фойдаланишни назорат қилиш вазифасини белгилаб берди.
Асосий мақсад — тезкор ва шаффоф назорат
Рақамли технологиялар вазирлиги ҳузуридаги Космик тадқиқотлар ва технологиялар агентлиги эндиликда геология, ер муносабатлари ва экология соҳаларида йилига камида уч марта давлат космик мониторингини ўтказади. Бу қарор 2024 йил 30 сентябрдаги Президент фармони асосида амалга оширилмоқда.
Таъкидланишича, мазкур тизим орқали ноқонуний қурилишларни тезкор ўрганиб, автоматик равишда давлат органларига хабар бериш мумкин бўлади. Бу, ўз навбатида, қишлоқ хўжалиги ерларининг ноқонуний қурилишлардан муҳофазасини кучайтиради.
Бош прокуратурага иқтисодий жиноятларнинг олдини олиш ва ердан фойдаланиш бўйича ҳуқуқбузарликларни сунъий йўлдош маълумотлари асосида аниқлаш вазифаси юклатилди.
Фактлар ва рақамлар
Расмий маълумотларга кўра, 2025 йил бошидан буён 2 мингдан ортиқ ноқонуний фойдаланиш ҳолати космик мониторинг орқали аниқланган. Шунингдек, фақатгина жорий йилнинг биринчи чорагида 33 мингдан зиёд ўзбошимча қурилиш ҳолати қайд этилган бўлиб, уларнинг асосий қисми қишлоқ хўжалиги ерларида жойлашган.
2020–2024 йиллар давомида 1 миллион 365 мингта уй-жойга кадастр расмийлаштириб берилган. Бу рақам давлатнинг ер муносабатларини расмийлаштиришдаги фаоллигини кўрсатади, бироқ ноқонуний қурилишлар муаммоси ҳали тўлиқ ҳал этилгани йўқлигини ҳам англатади.
Илмий ва технологик ёндашув
Космик маълумотлардан фойдаланиш нафақат назорат, балки иқтисодий таҳлил воситаси сифатида ҳам қўлланилади. Масалан, сунъий йўлдош орқали дарахтлар кесилиши, метан гази чиқиши ёки қуёш панеллари самарадорлигини баҳолаш мумкин. Бу ҳақда Космик тадқиқотлар агентлиги тақдимотида маълум қилинди.
Бундан ташқари, тизимда сунъий интеллект технологиялари жорий этилади. Ушбу алгоритмлар ёрдамида йўллар, темир йўл инфратузилмаси ва электр тармоқларидаги носозликлар автоматик равишда аниқланади.
Европа Иттифоқининг Copernicus дастури ва НАСАнинг Earth Observation Platform лойиҳалари тажрибасига кўра, сунъий йўлдош мониторинги қурилиш фаолиятини назорат қилишда 92 фоиз аниқлик билан ишлайди. Шу боис, Ўзбекистоннинг мазкур технологияни жорий этиши ноқонуний қурилишларнинг олдини олишда самарали восита бўлиши кутилмоқда.
Иқтисодий самара ва ер ресурсларини бошқариш
Президент Мирзиёевнинг сўзларига кўра, космик таҳлиллар нафақат назорат, балки иқтисодий фаолликни оширишда ҳам муҳим аҳамиятга эга. Мисол учун, жорий йилда республика бўйлаб 172 та фойдали қазилма конлари аукцион орқали сотилган, аммо ҳали ҳам рухсатсиз қазиб олиш ҳолатлари учрамоқда.
Космик мониторинг ёрдамида аниқланган бўш ерлар ҳам иқтисодий фаолликни ошириш имконини яратмоқда. Масалан, Тошкент шаҳрида 95 гектар бўш ер аниқланиб, аукцион орқали тадбиркорларга таклиф қилинган.
Бу жараён, иқтисодий таҳлилчилар фикрича, давлат бюджетига қўшимча тушум келтиради ва ер ресурсларидан фойдаланишда шаффофликни таъминлайди.
Халқаро ҳамкорлик ва кадрлар масаласи
Тақдимотда соҳада халқаро тажриба ва таълим экотизимини йўлга қўйиш зарурлиги таъкидланди. Космик соҳада кадрлар тайёрлаш, маҳаллий университетлар базасида “геокосмик таҳлил” йўналишини ташкил этиш масаласи кўриб чиқилмоқда.
Шунингдек, 2028 йилда Самарқанд шаҳрида ўтказилиши режалаштирилган Халқаро астронавтика конгрессига тайёргарлик доирасида миллий илмий-инновацион лойиҳалар тақдим этилади. Бу Ўзбекистоннинг космик тадқиқотлар соҳасидаги нуфузини оширишга хизмат қилади.
Хулоса
Ўзбекистонда ноқонуний қурилишлар ва ер ресурсларидан рухсатсиз фойдаланиш муаммоси давлат миқёсида долзарб масала бўлиб қолмоқда. Космик мониторинг ва сунъий интеллект асосидаги янги тизим ушбу муаммони тизимли равишда ҳал этиш имконини яратади. Бу нафақат назоратни кучайтиради, балки иқтисодий самарадорликни ҳам оширади.
Тизимнинг муваффақияти унинг шаффофлиги ва идоралараро интеграция даражасига боғлиқ бўлади. Агар маълумотлар очиқ ва жамоатчиликка етарли даражада етиб борса, у ҳолда давлат назорати самарали ва ишончли бўлади.
