Ўзбекистонда фуқаролар ҳаёти ва хавфсизлигига таҳдид солувчи ёнилғи қуйиш шохобчалари (АЗС)ни хавфсиз ҳудудларга кўчириш масаласи давлат сиёсати даражасига кўтарилди. Ҳукумат муҳокамасига қўйилган янги қарор лойиҳасига кўра, 2026 йил 1 апрелгача шаҳарсозлик, саноат ва ёнғин хавфсизлиги талабларига жавоб бермайдиган барча АЗСлар бошқа жойларга ўтказилади. Бу ташаббус нафақат муҳит, балки инсон ҳаёти учун ҳам муҳим профилактик қадам сифатида баҳоланмоқда.
Фактлар ва асосий маълумотлар
Ҳисоботларга кўра, республика бўйича ўтказилган текширувлар натижасида 6 196 та ёнилғи қуйиш шохобчасида 46 мингдан ортиқ камчилик аниқланган. Шулардан 464 таси фаолияти вақтинчалик тўхтатилган. Бу рақамлар соҳадаги тизимли назорат етишмаслиги ва хавфсизлик қоидаларига бепарво муносабат мавжудлигини кўрсатади.
Лойиҳага мувофиқ, АЗСларнинг барчаси шаҳарсозлик ва ёнғин хавфсизлиги талабларига мувофиқ бўлиши шарт. Шунингдек, уларни кўчириш жараёнида инфратузилмага эга ҳудудлардан ер ажратилади, харажатлар эса амалдаги қонунчилик асосида компенсация қилинади.
Муаммо: хавфсизлик масаласи етарли даражада таъминланмаган
Сўнгги йилларда Ўзбекистонда бир неча бор АЗСларда ёнғин ва портлаш ҳолатлари қайд этилган. 2023 йилдагина Наманган ва Қашқадарёда содир бўлган икки йирик ёнғинда бир неча киши жароҳат олган. Техник жиҳатдан эски ёки талабга жавоб бермайдиган қурилмалар, синовдан ўтказилмаган баллонлар, хавфли масофада қурилган объектлар — бунинг асосий сабабларидан.
“Саноат хавфсизлиги қўмитаси” маълумотига кўра, амалдаги АЗСларнинг камида 30 фоизи шаҳарсозлик меъёрларига зид ҳолда жойлашган — масалан, турар-жой биноларига 20 метрдан ҳам яқин. Бу эса портлаш ёки ёнғин ҳолатида ҳалокат хавфини бир неча баробар оширади.
Нима учун кўчириш зарур?
Мазкур қарорнинг асосий мақсади — инсон хавфсизлигини таъминлаш ва тизимли назоратни кучайтириш. Шунингдек, АЗС соҳасида фаолият юритувчи хусусий тадбиркорлар учун ҳам аниқ қонунчилик талабларини белгилаб, “кўзбўямачилик” амалиётини чеклаш кўзда тутилган.
Таҳлилчиларнинг фикрича, бундай кўчириш жараёни қисқа муддатда иқтисодий жиҳатдан оғир туюлиши мумкин, аммо узоқ муддатли натижада хавфсизлик, экологик барқарорлик ва хизмат сифати ошади.
Иқтисодчилар таъкидлайди:
“Агар АЗСлар хавфсиз ҳудудларга кўчирилса, бу нафақат портлаш хавфини камайтиради, балки шаҳар ичидаги ҳаво ифлосланишини ҳам пасайтиради. Бу экологик барқарорликнинг муҳим омили”.
Ечимлар ва янги талаблар
Лойиҳага кўра, ҳар бир АЗСда қуйидаги механизмлар жорий этилиши шарт:
Ходимлар малакасини ҳар йили текшириш — хавфсизлик бўйича таълим ва амaliy машғулотлар ўтказиш.
Ускуналар ва сигимларни мунтазам синовдан ўтказиш — сертификатланган техник хизмат орқали.
Хавфли қурилмаларни аниқловчи дастурий тизимлар — real-time мониторинг имконияти яратилади.
Мажбурий йиллик текширувлар — “Ўзэнергоинспекция” ва Саноат хавфсизлиги қўмитаси томонидан амалга оширилади.
Бу чоралар хавфли объектларнинг назоратсиз фаолият юритишининг олдини олади ва жавобгарликни шахсий даражага олиб чиқади.
Жамоатчилик муҳокамаси ва очиқлик тамойили
Ҳукумат лойиҳани жамоатчилик муҳокамасига чиқарди ва фикр билдириш учун 11 ноябргача муҳлат белгилади. Бу эса давлат ва жамоатчилик ўртасидаги очиқ мулоқотни таъминлашга қаратилган муҳим қадам.
Журналист ва экологик эксперт Азиза Мухитдинова бу жараённи қўллаб-қувватлаб, шундай дейди:
“Агар муҳокама формал эмас, ҳақиқий фикр алмашинувга айланса, АЗС соҳаси нафақат хавфсиз, балки экологик жиҳатдан тоза ва иқтисодий самарали бўлиши мумкин.”
Келгуси натижалар ва истиқболлар
Агар лойиҳа қабул қилинса, икки йил ичида мамлакатдаги аксарият ёнилғи шохобчалари хавфсиз ҳудудларга кўчирилади. Бунинг натижасида:
аҳоли яшайдиган ҳудудларда хавф даражаси кескин камаяди;
ёнғин ва портлаш ҳолатлари 30–40 фоизга қисқариши мумкин;
шаҳар инфратузилмаси замонавий талабларга мослашади;
АЗС соҳасида лицензиялаш ва назорат тизими шаффофлашади.
Бу жараён шубҳасиз, давлат ва хусусий сектор ҳамкорлигини талаб этади. Ҳукуматнинг вазифаси — хавфсизликни таъминлаш, тадбиркорнинг вазифаси — меъёрларга тўлиқ риоя қилиш.
Ўзбекистондаги “заправка”ларнинг хавфсиз ҳудудларга кўчирилиши нафақат техноген хавфларни камайтиради, балки соҳадаги назорат, шаффофлик ва жамоат ишончини оширишга хизмат қилади. Бу қарор, амалда тўғри ижро этилса, мамлакатдаги ёнилғи инфратузилмасини янги, хавфсиз босқичга олиб чиқиши мумкин.
