Тошкент шаҳрида содир бўлган ҳайратланарли ҳодиса — ЙПХ ходимини автомобил капоти устида судраб кетиш ҳолати жамоатчиликда жиддий баҳсларга сабаб бўлди. Бош прокуратура маълумотларига кўра, воқеа иштирокчиси бўлган 2001 йилда туғилган ҳайдовчига нисбатан жиноят иши қўзғатилди. Унга нисбатан Ўзбекистон Республикаси Жиноят кодексининг 219-моддаси (Ҳокимият вакилига ёки фуқаровий бурчини бажараётган шахсга қаршилик кўрсатиш) бўйича айблов илгари сурилган.
Қонун устуворлиги — жамият хавфсизлигининг асоси
Бу модда бўйича жиноят содир этган шахсга жарима, мажбурий жамоат ишлари ёки эркинликни чеклаш каби жазо чоралари белгиланиши мумкин. Аммо мазкур ҳолатда ҳайдовчи ЙПХ ходими ҳаётига таҳдид солгани сабабли, унинг қилмиши оғирроқ ҳуқуқий баҳоланиши эҳтимолдан холи эмас.
Гумонланувчи шахс ҳозирда процессуал тартибда ушланган, тергов ҳаракатлари олиб борилмоқда. Расмий маълумотларга кўра, у ҳайдаётган автомобил жами 144 марта қоидабузарлик содир этган, шуларнинг 38 таси муддати ўтган, 30 таси МИБ органларига ўтказилган. Унинг умумий қарздорлиги 18 миллион 90 минг сўмни ташкил этган.
Масъулиятсизликми ёки тизимдаги назорат камчиликларими?
Бу ҳолат фақат бир шахснинг ҳуқуқбузарлиги сифатида кўрилмаслиги керак. 144 марта қоидабузарлик содир этган ҳайдовчи нима учун аввалроқ тўхтатилмаган? Бу савол жамоатчиликда асосли эътироз уйғотмоқда. Демак, назорат тизимида ҳам етишмовчилик мавжуд.
ЙПХ маълумотлар базалари автоматлаштирилган бўлса-да, амалда жарималарнинг йиғилиши ва қонунбузар ҳайдовчиларнинг ҳаракатини чеклашда ҳануз инерция сақланиб турибди. Бу эса қонунни билмаслик ёки билиб туриб ҳам эътиборсизлик билан ёндашиш ҳолатларини кучайтиради.
Шу нуқтаи назардан, бу воқеа шахсий масъулиятсизлик билан бирга тизимий назоратнинг самарасизлигини ҳам кўрсатади. Агар ҳайдовчи ҳар 10-20 марта қоидабузарлик содир этганидан кейин тегишли чора кўрилганида, бу каби оғир оқибатли ҳолатлар эҳтимоли анча паст бўларди.
ЙПХ ходимларига нисбатан тажовуз — хавфли тенденция
Сўнгги йилларда ички ишлар ходимларига, айниқса ЙПХ инспекторларига нисбатан тажовуз ва қаршилик ҳолатлари кўпайиб бораётгани кузатилмоқда. Бу ҳолат фақат шахсий интизомсизлик эмас, балки ҳуқуқни муҳофаза қилувчи органларга нисбатан ҳурматнинг сўниб бораётганидан дарак.
Жамиятда қонунга итоаткорлик маданиятини шакллантиришда нафақат жазо, балки тарбия, ахборот ва ижтимоий масъулият ҳам муҳим ўрин тутади. Ҳайдовчиларда “инспектор — душман” деган қарашни йўқотиш, уни “жамоат хавфсизлигини таъминловчи хизматчи” сифатида қабул қилиш муҳитини яратиш зарур.
Давлатнинг жавоби: тизимни рақамлаштириш ва масъулиятни кучайтириш
Сўнгги йилларда Ички ишлар вазирлиги йўл ҳаракати хавфсизлиги тизимини рақамлаштириш, жарималарни автоматик ҳисоблаш ва онлайн мониторингни жорий этиш бўйича ишлар олиб бормоқда. Аммо мазкур воқеа бу тизимда ҳали ҳам инсон омили кучли эканини кўрсатди.
Қоидабузарликлар бўйича маълумотлар шунчаки йиғилиб қолмасдан, таҳлил қилиниши ва амалий чора кўрилиши лозим. Яъни, қайта-қайта жарима олган ҳайдовчи аниқланган заҳоти унинг автомашинасини ҳаракатдан тўхтатиш ёки вақтинча қайддан чиқариш амалиёти ишлаши шарт.
Хулоса ўрнида
ЙПХ ходимини капот устида судраб кетиш ҳолати — бу бир шахснинг ҳуқуқбузарлиги ортида турган кенгроқ муаммо: йўлдаги масъулиятсизлик, тизимдаги суст назорат ва жамоат ҳурматининг сўниши. Бу воқеа давлат ва фуқаролар ўртасидаги ишончни қайта кўриб чиқиш зарурлигини эслатди.
Қонун фақат жазо эмас, тарбия воситаси бўлиши керак. Агар жамиятда қонунга ҳурмат кучайса, бундай фожеали ҳолатлар такрорланмайди.
