Гарвард ва Бэйлор университети олимлари олиб борган сўнгги тадқиқот ёшлар психологиясидаги хавотирли тенденцияни очди: Z авлод — яъни 1997–2010 йилларда туғилганлар — тарихдаги энг бахтсиз авлод сифатида қайд этилди.
“Fortune” журналида чоп этилган мақолага кўра, 22 та мамлакатдан 200 мингдан ортиқ инсон иштирок этган тадқиқотда анъанавий “бахт эгри чизиғи” — яъни инсон ҳаётида бахт ҳисси ёшликда юқори, ўрта ёшда пасайиб, қариликда яна кўтарилади деган назария — энди амал қилмаётгани аниқланган. Ҳозирги ёшлар қувонч ва ҳаётдан қониқиш ҳиссини эртароқ йўқотмоқда, уни қайта тиклаш эса анча вақт талаб қилмоқда.
Ёшлар орасида руҳий чарчоқ ва умидсизлик авжида
Тадқиқотга кўра, 18–29 ёшдаги иштирокчиларнинг катта қисми ўзини хавотирга, депрессияга ва ёлғизликка мойил деб ҳисоблайди. Улар молиявий муаммолар, келажакнинг ноаниқлиги ва жамият босими сабаб ҳаётдан маъно топа олмаётганини таъкидлаган.
Гарвард профессори Тайлер Вандервил бу ҳолатни “жуда қўрқинчли манзара” деб баҳолаб, шундай дейди:
“Ёшлар фаровонлигига етарлича сармоя киритаяпмизми? Улар ўзларини йўқотиб қўймоқда, бу эса бутун жамият учун хавфли сигнал.”
Бугунги Z авлод вакиллари ота-оналари — Y авлод (миллениаллар) билан солиштирганда, кўпроқ руҳий безовталик ва ички бўшлиқни ҳис қилмоқда. Бу ҳолат нафақат иқтисодий ёки шахсий омиллар билан, балки ахборот муҳитининг шиддати ва рақамли ҳаёт тарзи билан ҳам боғлиқ.
Ахборот босими ва рақамли чарчоқ
Z авлод интернет билан бирга ўсган илк авлоддир. Улар учун ижтимоий тармоқлар реал ҳаётнинг давомига айланган. Аммо бу омил уларни узлуксиз таққослаш, камчиликларидан хижолат тортиш ва бошқаларнинг “идеал ҳаёти”ни кузатиш туйғусига олиб келмоқда.
Доимий “онлайн” ҳолат мияга дам бермайди, доимий янгиликлар оқими эса стресс даражасини оширади.
Рухшунослар таъкидлашича, “цифровой чарчоқ” Z авлоддаги бахтсизликнинг асосий сабабларидан бирига айланмоқда. Улар ахборот тўлқини остида бўлиб, ўз эҳтиёжларига вақт топа олмаяпти.
Жамият босими ва ноаниқ келажак
Иқтисодий муаммолар ҳам бу авлоднинг руҳий ҳолатига катта таъсир кўрсатмоқда. Тадқиқот натижаларига кўра, Z авлод вакилларининг ярмидан кўпи доимий равишда пул масаласи юзасидан хавотирда. Уларнинг кўпчилиги уй-жой, иш ва таълим имкониятлари нуқсонини келажакдаги асосий тўсиқ деб ҳисоблайди.
Бугунги ёшлар катта рақобат муҳитида ўсмоқда — улардан ижодкорлик, технологик билим ва ижтимоий фаоллик кутилмоқда. Аммо жамиятдаги ноаниқлик, сиёсий кескинлик ва иқлим хавфлари фонида бу талаблар кўпинча оғир босим сифатида қабул қилинади.
Бахтнинг янги мезони: ички тинчлик ёки ташқи муваффақият?
Зеро, Z авлоднинг кўплаб вакиллари учун бахт энди анъанавий “моддий барқарорлик” ёки “касбий муваффақият” билан боғлиқ эмас. Улар учун бахт — стресссиз ҳаёт, соғлом руҳий муҳит ва ўз қадрини ҳис қилиш билан белгиланади.
Бундай ёндашув ижтимоий фикрда ҳам ўзгаришлар яратиб, психологик соғломликни биринчи ўринга қўйиш тенденциясини кучайтирмоқда. Бироқ шунга қарамай, ёшлар учун амалий ёрдам дастурлари кўп мамлакатларда ҳали етарли даражада эмас.
Муаммони ечиш йўллари
Мутахассислар фикрича, ёшлар бахтини тиклаш учун жамият миқёсидаги ёндашув керак:
Психологик ёрдам тизимини оммавий ва арзон шаклда жорий этиш.
Мактаб ва университетларда “руҳий гигиена” таълимини киритиш.
Ижтимоий тармоқлардаги салбий таъсирни чеклаш, ёшлар орасида рақамли гигиена маданиятини ошириш.
Ёшлар сиёсатини қайта кўриб чиқиш, уларнинг иқтисодий мустақиллиги ва ижтимоий имкониятларини кенгайтириш.
Хулоса
Z авлоднинг “бахтсизлиги” фақат бир авлоднинг муаммоси эмас — у бутун жамиятнинг руҳий соғломлигига берилган сигналдир. Агар ёшлар ҳаётда маъно ва умид кўрмаса, бу келажакнинг барқарорлиги учун жиддий хавф туғдиради.
