Ўзбекистон Президенти Шавкат Мирзиёев 19 ноябр куни ўтказилган видеоселектор йиғилишида икки туман ҳокими — Сурхондарё вилояти Денов тумани раҳбари Илҳом Аброров ва Қашқадарё вилояти Чироқчи тумани ҳокими Файзулла Юсуповни лавозимидан озод этди. Давлат раҳбарининг таъкидлашича, бу қарор тасодифий эмас: ҳар икки ҳоким туманни ривожлантириш бўйича берилган ресурслардан самарали фойдаланмаган, аҳоли манфаатини таъминламаган ва, айниқса, аҳолини ноқонуний равишда кредит олишга мажбурлаш ҳолати кузатилган.
Тескари пирамида услубида энг муҳим нуқта — давлат раҳбарининг очиқ танқиди. Президентга кўра, Чироқчи туманида 309 миллиард сўм ресурс ажратилганига қарамай, ҳоким ва унинг биринчи ўринбосари аҳолига тайёр бизнес-лойиҳалар таклиф қилиш ўрнига, уларни оммавий тарзда кредит олишга мажбурлаган. Бу нафақат коррупцион хавфни оширади, балки аҳоли қарздорлигини кучайтириб, ижтимоий беқарорликни юзага келтиради.
Денов туманида эса бошқарув деярли издан чиққан. Президентнинг таърифига кўра, ҳоким И. Аброров «ишларни ўз ҳолига ташлаб қўйган». Давлат раҳбарининг бу гапи Деновда тизимли назорат, бошқарув ва самарадорлик бутунлай сусайганини англатади. Ҳокимларни ишдан олиш ҳақидаги қарори ана шундай оғир айбловлар билан асосланди.
Яна бир муҳим жиҳат — бу қарор индивидуал тарзда эмас, балки умумий сиёсий-иқтисодий стратегиянинг бир қисми сифатида қабул қилинганидек кўринади. Президент йиғилишда натижадорлик ва ҳисобдорликни талаб қилар экан, бошқа туман раҳбарларига ҳам очиқ сигнал берди: ажратилган маблағлардан самарасиз фойдаланиш, аҳолини ноқонуний қарзга ботириш ёки ташаббуссизлик энди жазосиз қолмайди.
Бироқ шунчаки танқид ва ишдан олиш билан чекланилмади. Йиғилишда тақдим этилган учинчи мисол — Сурхондарё вилояти Узун туманидаги ижобий натижалар — тизимдаги икки қутбнинг яққол тасвиридир. Узун тумани ҳокими Хабибулла Бозоровнинг натижалари Президент томонидан алоҳида қайд этилди: 70 миллион доллар хорижий инвестиция жалб қилинди, 47 та корхона ишга туширилди, 1300 та доимий иш ўрни яратилди. Бу — бир хил шароитдаги тубдан фарқ қилувчи ёндашувлар натижаларининг ёрқин муқобили.
Шу жиҳатдан, Президентнинг паёми аниқ: ресурс бор, имконият бор, лекин натижа раҳбарнинг шахсий фаоллиги, масъулияти ва бошқарув кўникмасига боғлиқ.
Чироқчида одамларни кредитга мажбурлаш масаласи алоҳида таҳлилни талаб қилади. Асосий муаммо — кредитнинг мақсадли эмас, мажбурий тарзда берилгани. Бундай амалиёт аҳолини қарз тузоғига солиши, кейинчалик туман иқтисодий кўрсаткичларини сунъий «яшил» қилиб кўрсатишга хизмат қилиши мумкин. Аҳолига тайёр бизнес-лойиҳалар таклиф этилмагани эса ҳокимиятдаги компетенция етишмовчилигини кўрсатади.
Айни пайтда, кредит сиёсатининг ўзининг ҳам тизимли муаммолари бор. Кўп ҳудудларда бандлик ва тадбиркорлик дастурлари маҳаллий бошқарув идоралари орқали нотўғри қўлланиб, аҳоли ташаббуси ўрнига «режа бажариш» руҳи шаклланиб қолмоқда. Бу эса кредитни иқтисодий инструмент эмас, маъмурий босим воситасига айлантиради.
Узун тумани мисоли эса шунга кўрсатмокдаки, тўғри бошқарув шароит яратса, аҳоли ўз имкоиятини кўрсатиши мумкин. Кўплаб корхоналар ишга туширилгани, сервис объектлари очилгани ва маҳаллаларда кооперация моделининг йўлга қўйилгани — президент қидираётган формат айнан шу. Бу модель келгуси йиллар сиёсий-иқтисодий стратегиясида ҳам устувор йўналиш сифатида туриши эҳтимолдан холи эмас.
Президент танқиди кўп қиррали: у бир вақтнинг ўзида ҳам тизимга таъсир қилувчи босим, ҳам ижобий натижаларни рағбатлантирувчи сигнал. Бу усул ММТП—маҳаллий бошқарувда индивидуал фаолият ва масъулиятни кучайтиришга қаратилган.
Камбағалликни қисқартириш — ҳозирги сиёсатнинг энг муҳим нуқтасидир. Узун туманида камбағаллик даражасининг 10,5 фоиздан 3 фоизга тушиши, 23 та маҳалланинг камбағалликдан чиқиши — бу натижа аҳолининг реал даромадлари ошганига асосий далил. Чироқчи ва Деновда эса бундай динамика кузатилмаётгани ҳокимлар ишдан олинишининг асосий сабабларидан бири бўлиши мумкин.
Боз устига, маҳаллий бюджет тушумларининг Узунда 17 миллиард сўмга ошгани — иқтисодий фаоллик ва тартибнинг ошганидан дарак. Чироқчи ва Деновда бундай кўрсаткичлар бўлмаган ёки паст даражада бўлгани эса раҳбарлар самарасизлигининг яна бир тасдиғи.
Президентнинг «аҳолини кредитга мажбурлаш» деган мурожаати нафақат икки ҳокимга нисбатан танқид, балки миллий кредит сиёсатида шаффофлик талабининг кучайишига сабаб бўлиши мумкин. Келгусида кредитларни мақсадли тақсимлаш, ҳудудий ҳисобдорликни кучайтириш ва тадбиркорлар учун ҳақиқий шароит яратиш бўйича ислоҳотлар тезлашиши эҳтимол.
Шу билан бирга, ҳокимларнинг лавозимдан озод этилиши маҳаллий бошқарув тизимида кадрлар сиёсатининг янада кескинлашуви, натижага йўналишнинг кучайишига олиб келиши мумкин. Президентнинг ҳар бир йиғилишда қатъий рақамлар билан ишлаши эса ҳудудларда «қоғозбазлик»ка ўрин қолдирмаслиги аён.
Тизимдаги мазкур жараёнлар мамлакатда иқтисодий ислоҳотларнинг янги босқичга ўтаётганини кўрсатади. Режа эмас — натижа, ҳисоб эмас — самара, рақам эмас — аҳолининг реал даромади асосий мезонга айланмоқда.
