Тошкент шаҳрида 10 нафар фуқаро манфаати учун қарздор қурилиш ташкилотидан 1 млрд 88 млн 872 минг сўм мажбурий тарзда ундирилиши бошланди. Бу — уй-жой қурилишидаги кечикишлар ва бажарилмаган ваъдалар натижасида юзага келган навбатдаги можаро сифатида қайд этилмоқда. Мажбурий ижро бюроси (МИБ) Мирзо Улуғбек туман бўлими қарздор томонга нисбатан қатор чораларни қўллаган, хусусан, компанияга тегишли автотранспорт воситалари хатланиб, аукционга чиқарилди.
Ҳодиса, аслида, охирги йилларда қурилиш бозорида кузатилаётган кенг муаммонинг яна бир кўриниши: инвестор сифатида иштирок этувчи оддий фуқаролар қурилиш компанияларининг ваъдаларини ишонч билан қабул қилади, шартномалар тузади, маблағини тўлайди, аммо объект белгиланган муддатда битмаслиги оқибатида судга мурожаат қилишга мажбур бўлади. Бу ҳолатда ҳам шу сценарий такрорланди.
Маълумотларга кўра, қурилиш ташкилоти фуқароларга уйларни “тез фурсатларда фойдаланишга топшириш”ни ваъда қилган ва бир қатор шартномалар имзоланган. Бироқ амалий жараёнда ваъдалар бажарилмаган, қурилиш муддати чўзилган ва хонадонлар ўз вақтида топширилмаган. Натижада нораозилик кучайиб, иш суд муҳокамасига айланди. Суд қарори эса фуқаролар фойдасига чиқарилиб, қурилиш компанияси катта миқдордаги компенсацияни тўлашга мажбур этилди.
МИБ томонидан берилган ихтиёрий муддат ҳам натижа бермаганидан сўнг, давлат ижрочилари мажбурий ижро жараёнини бошлади. Текширувлар давомида қарздорга тегишли 5 та махсус автотранспорт аниқланди. Улардан иккитаси топилиб, жарима майдонига жойлаштирилди ва тегишли тартибда хатланди. Ҳозирда бу автотранспорт воситалари аукционга қўйилган бўлиб, улар сотувдан тушадиган маблағлар фуқароларнинг пулини қайтаришга йўналтирилади.
Бу ҳолат нафақат бир қурилиш компаниясига, балки бутун бозорга оид икки муҳим муаммони яна бир бор ёритиб берди. Биринчиси — қурилиш ташкилотлари томонидан реал ижро имконияти ва муддатларига тасдиқланган режаларсиз берилаётган ваъдалар. Иккинчиси — фуқароларнинг ҳуқуқий ҳимоя тизимининг сўнгги босқичда, яъни суд ва МИБ орқалигина “ишлаётгани”. Яъни можаро юзага келгач, фақат мажбурий ижро воситалари орқали маблағ қайтарилиши мумкин бўляпти.
Бу конструктив саволни ўртага қўяди: нега бу жараёнлар можарога бориб тақалмагунча назорат қилинмайди? Қурилиш соҳасида ютуқлар билан бирга шундай муаммоларнинг давом этиши лойиҳа бошқаруви, сертификатлаш, молиявий кафолатлар ва давлат томонидан мониторингнинг қанчалик мустаҳкамлиги масаласини кун тартибига қайта-қайта чиқаради. Инвестор фуқаролар учун бу — катта хавф. Чунки соҳада бундай можаролар ким қанча пулини, қанча вақтини ва қай даражадаги ишончини йўқотиши билан якунланиши кўп ҳолатларда олдиндан башорат қилиб бўлмайди.
Шу боис, айнан мажбурий ижро орқали пулни ундириш ҳолатлари оддий рақамли статистика эмас, балки соҳадаги тизимли муаммоларнинг жонли кўзгуси ҳисобланади. Шундай вазиятлар ҳар гал такрорланар экан, қурилиш ташкилотлари фаолиятини лицензиялаш, уларнинг молиявий барқарорлигини баҳолаш ва қурилиш бошланишидан олдинги кафолат механизмларини кучайтириш талаб этилмоқда.
Ҳозирча эса мазкур ишда фуқароларнинг маблағини қайтариш механизми ишга туширилди. Аукцион савдоларидан тушган маблағлар ундирувчилар томонига йўналтирилади. Бу, албатта, улар учун қонун йўлидаги ҳақ-ҳуқуқни тиклаш имкони бўлса-да, кечиккан қурилиш, бузилган режалар ва турмуш шароитларига етган заррани тўлиқ қопламайди.
