Тошкент вилоятида маиший чиқинди хизматларини кўрсатувчи корхоналар томонидан 250 мингга яқин истеъмолчидан асоссиз равишда 8,8 миллиард сўмдан ортиқ маблағ ундирилгани аниқланди. Рақобатни ривожлантириш ва истеъмолчилар ҳуқуқларини ҳимоя қилиш қўмитаси томонидан ўтказилган текширувлар чиқинди ташиш тизимидаги жиддий қонунбузилишларни фош этди: кўплаб хонадонларга хизмат кўрсатилмаган ёки тўлиқ амалга оширилмаган бўлса-да, уларга тўловлар ҳисобланган.
Асосий муаммо: Пул олинади, чиқинди қолади
Бу ҳолат Ўзбекистонда коммунал хизматлар кўрсатиш соҳасидаги энг оғриқли муаммолардан бирини — монополия шароитида хизмат сифатининг пастлиги ва истеъмолчилар ҳуқуқларининг бузилишини яққол кўрсатиб берди.
Тошкент вилоятида фаолият юритувчи “Rahnamo Servis”, “Zero-Waste”, “Zangiota Obodon”, “Angren Bunyod Fayz” ва “Ohangaron Sanitariya Tozalash” МЧЖларига нисбатан қўзғатилган иш шуни тасдиқладики, корхоналар хизмат кўрсатишдан кўра, аҳоли ҳисобига ўз даромадини оширишга уринган.
Ҳисоб-китобдаги ноаниқлик: Чиқиндилар олиб кетилмаган ёки хизматларнинг кўрсатилганлигини тасдиқловчи аниқ механизмлар мавжуд бўлмаган.
Истеъмолчи ҳуқуқларининг бузилиши: «Истеъмолчилар ҳуқуқларини ҳимоя қилиш тўғрисида»ги қонун талаблари қўпол равишда бузилган. Аҳоли ортиқча тўловларни тўлашга мажбур бўлган ёки хизмат йўқлигидан зарар кўрган.
Кўрилган чоралар ва қайта ҳисоб-китоб
Рақобат қўмитасининг ҳудудий бошқармаси ҳузуридаги Махсус комиссия қарорига кўра, юқорида номи келтирилган корхоналарга нисбатан чоралар кўрилди. Энг муҳими, 250 мингга яқин абонентга 8,8 миллиард сўмдан ортиқ маблағни қайта ҳисоб-китоб қилиш мажбурияти юклатилди. Бу қарор аҳолининг йўқотилган маблағларини тиклаш ва хизмат кўрсатувчи корхоналарни жавобгарликка тортиш йўлидаги муҳим қадам бўлди.
Шу билан бирга, корхоналар келгусида бундай қонунбузилишларга йўл қўймаслик учун расман огоҳлантирилиб, камчиликларни бартараф этиш бўйича аниқ кўрсатмалар берилди.
Муаммонинг тизимли илдизи
Бу ҳолат чиқинди ташиш соҳасидаги тизимли муаммоларни кўрсатади:
Назоратнинг сустлиги: Ҳудудларда чиқинди ташиш хизматларининг сифати устидан доимий ва самарали жамоатчилик ҳамда давлат назоратининг йўқлиги корхоналарга ўзбошимчалик қилиш имконини берган.
Монополия шароити: Аксарият ҳудудларда аҳоли чиқинди ташиш учун танлов имкониятига эга эмас. Монопол ҳолатдаги корхоналар эса хизмат кўрсатиш сифатидан кўра, ўз даромадини оширишни устун қўяди.
Рақамлаштиришнинг йўқлиги: Агар чиқинди ташиш жараёни (вақти, жойи ва ҳажми) тўлиқ рақамлаштирилганда, яъни GPS тизимлари орқали назорат қилинганда, бундай «ҳаводан пул ундириш» ҳолатларига йўл қўйилмасди.
Таҳлилий хулоса
Рақобат қўмитаси томонидан қўзғатилган бу иш шунчаки жарима ёки қайта ҳисоб-китоб қилиш билан чекланиб қолмаслиги керак. Бу ҳолат «Истеъмолчилар ҳуқуқларини ҳимоя қилиш тўғрисида»ги қонуннинг ҳақиқий ишлаши учун синовдир.
Хизмат кўрсатувчи корхоналарга нисбатан қўлланилган чоралар, агар тизимли равишда давом эттирилса, коммунал хизматлар бозоридаги масъулиятсизликни камайтиришга ёрдам беради. Бироқ, энг самарали ечим — бу соҳага ҳақиқий рақобатни киритиш ва чиқинди ташиш жараёнининг тўлиқ шаффофлигини таъминлаш (рақамлаштириш)дир. Фақатгина қатъий назорат ва шаффофлик орқалигина аҳолидан асоссиз равишда пул ундириш каби ҳолатларнинг олди олиниши мумкин.
