Рўйхатга олишнинг универсаллиги шуни англатадики, рўйхатга олиш дастурига киритилган маълумотлар нафақат бирон бир қисм ҳақида эмас, балки ҳар бир киши ва маълум бир мамлакат ёки ҳудудда яшовчилар тўғрисида йиғилади. Шунинг учун замонавий рўйхатга олишлар универсал деб номланади.

Аҳолини рўйхатга олишнинг муҳим вақтини бэлгилаш зарурати популяция, унинг ҳажми ва таркиби доимий равишда ўзгариб туриши билан белгиланади.

Аҳолини рўйхатга олишнинг танқидий лаҳзалари аҳолининг ҳудудий ҳаракатчанлигини минималлаштирадиган тарзда танланади, яъни доимий яшаш жойида аҳолини рўйхатга олиш эҳтимоли максимал даражада оширилади. Шунга кўра, ушбу ойнинг ҳаракатланиши минимал бўлганида йил ойи танланади. Кейин дам олиш ва таътил, мактаб ва талабалар таътилларининг мавжудлиги ҳисобга олинади. Шу билан бирга, улар аҳолини рўйхатга олиш натижалари ва йиллик аҳолини рўйхатга олиш ҳисоб-китобларининг солиштирилишини таъминлаш учун аҳолини рўйхатга олишнинг критик дақиқаси йил бошига имкон қадар яқинроқ бўлишига интиладилар.

Рўйхатга олиш дастурини ишлаб чиқиш унинг энг муҳим босқичидир, бу бир неча ой ёки ҳатто йилларни олади. У рўйхатга олиш шаклини яратишни ўз ичига олади - рўйхатга олиш пайтида қайд этиладиган хусусиятлар тўпламини ўз ичига олган махсус шакл. Шу билан бирга, рўйхатга олиш натижалари умумлаштирилиб, тақдим этиладиган ривожланиш жадваллари рўйхати тузилади.

Кейинги аҳолини рўйхатга олиш дастурларини ишлаб чиқишда узлуксизликка риоя қилиш ҳам энг муҳим талаб ҳисобланади. Агар ушбу талаб бажарилмаса, аҳоли сони ва таркиби бўйича ҳар қандай узоқ статистик маълумотларни йиғиш имконсиз бўлади, чунки алоҳида рўйхатга олиш маълумотлари олдинги аҳолини рўйхатга олиш билан таққосланмайди.

Рўйхатга олиш принципи сифатида исмларни чақириш ҳар бир шахс тўғрисида шахсий ва осонгина аниқлаш мумкин бўлган маълумотларни тўплашни англатади. Шу муносабат билан, рўйхатга олиш одатда аноним бўлган фикрларни сўрашнинг акси ҳисобланади. Ҳар бир киши тўғрисида маълумот махсус суҳбатлар жараёнида, уларни шахсий рўйхатга олиш варақаларида қайд этадиган ходимлар томонидан тўпланади.

Баъзи ривожланаётган мамлакатларда баъзан улар қадимги Рим давридан бэри маълум бўлган ва аҳолининг ўзлари рўйхатга олиш варақалари тўлдирилган махсус идораларда пайдо бўлиши кераклиги ҳақидаги маълумотлар тўплаш тартибидан фойдаланадилар. Шу билан бирга, баъзида ҳатто инсон танасига махсус узоқ муддатли ўчирилмайдиган муҳр қўйилади, бу эса бу одам рўйхатга олинганлигини кўрсатади.

 Жиззах шаҳар статистика бўлими