Орол денгизи, бир вақтлар дунёдаги энг катта ички сув ҳавзаларидан бири бўлган, кейинги ўн йилларда экологик ва иқтисодий муаммолар туфайли катта зиён кўрди. Орол денгизи миқдори 1960-йилларда 1060 км³ дан 2000-йилларга келиб 40% га камайди. Бу ҳодиса нафақат минтақадаги экосистема, балки маҳаллий аҳолининг иқтисоди, соғлиғи ва маданиятига ҳам салбий таъсир кўрсатди. Мақолада Орол денгизи муаммолари ва уларни ҳал қилиш учун таклиф этилган ечимлар таҳлил қилинади.
Муаммолар
1. Сув ресурслари камайиши: Орол денгизи ҳавзасидаги сув ресурсларининг камайиши, асосан, ирригация учун сувни самарасиз ишлатиш туфайли юзага келди. Дарахтларни кесиш ва сувни исроф қилиш ҳам бу жараённи тезлаштирди.
2. Экологик бузилиш: Сув миқдорининг камайиши экосистеманинг бузилишига олиб келди. Бўйидаги кўплаб турли хил балиқлар ва ҳайвонлар йўқолди, бу эса биологик хилма-хилликка салбий таъсир қилди.
3. Иқтисодий муаммолар: Орол денгизи атрофидаги аҳоли, асосан, балиқчилик ва қишлоқ хўжалиги билан шуғулланар эди. Сув миқдорининг камайиши бу соҳаларда ишсизликка олиб келди.
4. Соғлиқ муаммолари: Орол денгизи атрофидаги аҳолининг соғлиғи ҳам жиддий хавф остида. Айнан сувнинг камайиши ва атроф муҳитнинг бузилиши респиратор касалликлар, аллергия ва бошқа соғлиқ муаммоларини келтириб чиқарди.
Ечимлар
1. Сув ресурсларини бошқариш: Сувни самарали бошқариш учун замонавий ирригация тизимлари жорий қилиш керак. Япония, Исроил каби давлатлардан ўрганиш орқали сувни тежаш усуллари жорий этилиши мумкин.
2. Экологик тикланиш дастурлари: Орол денгизи атрофидаги экосистемани тиклаш учун махсус дастурлар ишлаб чиқиш зарур. Бу дастурлар оилавий балиқчилик, табиатни муҳофаза қилиш ва биологик хилма-хилликни сақлашга қаратилган бўлиши керак.
3. Маҳаллий аҳоли билан ҳамкорлик: Орол денгизи атрофидаги аҳоли билан яқиндан ишлаш, уларнинг эҳтиёжлари ва таклифларини инобатга олиш муҳим. Аҳолини экологик таълим бериш, уларнинг соғлиғини муҳофаза қилиш бўйича тадбирлар ташкил этиш керак.
4. Халқаро ҳамкорлик: Орол денгизи масаласи фақат Ўзбекистон ва Қозоғистон учун эмас, балки бутун Марказий Осиё минтақаси учун муҳимдир. Халқаро ташкилотлар билан ҳамкорлик қилиш, молиявий ва техник ёрдам олиш учун лойиҳаларни ишлаб чиқиш керак.
5. Тадқиқот ва мониторинг: Орол денгизи ҳоли ва экосистемасини доимий мониторинг қилиш, илмий тадқиқотларни амалга ошириш муҳимдир. Бу маълумотлар асосида самарали қарорлар қабул қилиш имконини беради.
Орол денгизи муаммоларини ҳал қилиш учун комплекс ёндашув талаб этилади. Сув ресурсларини самарали бошқариш, экологик тикланиш дастурлари, маҳаллий аҳоли билан ҳамкорлик ва халқаро ҳамкорлик бу жараёнда муҳим рол ўйнайди. Орол денгизи атрофидаги экологик ва иқтисодий муаммоларни ҳал қилиш орқали биз на фақат табиатни сақлаб қоламиз, балки маҳаллий аҳолининг ҳаётини яхшилашга ҳам ёрдам берамиз.
