2025 йилнинг 1 июлидан Ўзбекистонда пенсия, нафақа ва ижтимоий тўловлар 10 фоизга, 1 августдан эса иш ҳақи ва стипендиялар миқдори шу қадарга оширилиши Президент фармонида белгилаб қўйилди. Бу қадам шубҳасиз аҳоли даромадларини оширишга қаратилган. Бироқ савол туғилади: бу ташаббус қандай оқибатларга олиб келиши мумкин ва қандай ечимлар орқали уни барқарор қилиш мумкин?
Расмий рақамлар: нималар ўзгаради?
Ёшга доир энг кам пенсия: 918 000 сўм
Ногиронлик пенсияси: 1 012 000 сўм
Кам таъминланган оилалар учун болалар нафақаси:
3 ёшгача — 360 000 сўм
3–18 ёш — 275 000 сўм
Иккинчи фарзанд учун — 165 000 сўм
Учинчи ва ундан кейинги ҳар бири учун — 110 000 сўм
Моддий ёрдам: 420 000 сўм
Меҳнатга ҳақ тўлашнинг энг кам миқдори (МҲТЭКМ): 1 271 000 сўм
Яхши ният – мураккаб оқибатлар?
Ижтимоий тўловлар ва иш ҳақининг ошиши, назарий жиҳатдан, фуқароларнинг харид қобилиятини яхшилаши керак. Аммо амалиётда бу қуйидаги муаммоларни келтириб чиқариши мумкин:
1. Инфляция босими
Иш ҳақи ва пенсиянинг умумий ўсиши бозордаги товар ва хизматлар нархини ошириш билан бирга кечиши мумкин. Айниқса, хусусий сектор буни баҳона қилиб, ўз маҳсулотлари нархини автоматик кўтариши эҳтимоли бор.
2. Хусусий секторда иш ҳақи узилишлари
Фармонда хусусий иш берувчиларга ҳам МҲТЭКМ даражасидан кам бўлмаган иш ҳақи тўлаш “тавсия этилмоқда”. Лекин бу мажбурий эмас. Кичик ва ўрта бизнес вакиллари бу юкламани кўтара олмаслиги, иш ўринлари қисқариши, норасмий меҳнат муносабатлари кўпайиши мумкин.
3. Давлат бюджетига босим
Ушбу тўловларни амалга ошириш учун миллиардлаб сўм ажратилиши керак. Бу маблағларнинг манбалари сифатида Давлат бюджети ва Пенсия жамғармаси кўрсатилган. Лекин бунинг узоқ муддатли барқарорлиги шубҳа остида, айниқса, агар иқтисодий ўсиш суръати сусайса.
Муаммолар ечими нимада?
1. Инфляцияга қарши мувозанат сиёсати
Иш ҳақи ўсиши билан бирга, товар таъминоти ва рақобат муҳитини кучайтириш орқали нархларни барқарорлаш лозим. Бу – бозорда сунъий нарх ошишларининг олдини олади.
2. Хусусий секторни қўллаб-қувватлаш
МҲТЭКМ миқдорига мос иш ҳақи тўлайдиган хусусий корхоналар учун солиқ имтиёзлари, субсидиялар ёки грант дастурлари жорий этилиши керак. Бу орқали иш берувчилар рағбатлантирилади ва иш ўринлари қисқариши олдини олинади.
3. Пенсия ва нафақаларни самарали тарзда қайта кўриб чиқиш
Барчага бир хил миқдорда нафақа тўлаш ўрнига, эҳтиёж ва даромад даражасига қараб, дифференциал ёндашув жорий этилиши – маблағларни самарали тақсимлашга хизмат қилади.
4. Молиявий саводхонликни ошириш
Аҳолининг даромади ошганда, уни тежаш, сармояга йўналтириш ва молиявий режалаштиришга ўргатиш керак. Бу инфляция ва исрофнинг олдини олади.
Хулоса: Фақат пул бериш етарли эмас
Маош ва нафақаларнинг ошиши — бу шунчаки рақамлар эмас, балки ижтимоий адолатни тиклаш, иқтисодий фаолликни оширишга қаратилган қадам. Лекин бу қадамни барқарор ва таъсирли қилиш учун комплекс ёндашув, хусусан хусусий секторни рағбатлантириш, инфляцияга қарши чоралар ва молиявий таълим каби элементлар керак.
