Калифорния университети олимлари олиб борган тадқиқотда шакарнинг, айниқса фруктозанинг инсон жигарига салбий таъсирини камайтириш мумкинлиги ҳақида хулоса қилинди. Тадқиқот натижалари Cell Metabolism журналида чоп этилди. Олимлар “инулин” деб аталувчи табиий толанинг организмда фруктозани парчалаш жараёнини ўзгартириши, яъни унинг жигарга етиб боришини чеклаши мумкинлигини аниқлашган. Аммо ушбу даъво қанчалик ишончли ва у ҳақиқатан ҳам шакарнинг зарарли таъсирини йўқотадими?
Факт 1. Инулин нима ва қаерда учрайди?
Инулин — табиий полисахарид бўлиб, у асосан пиёз, саримсоқ, артишок, топинамбур ва баъзи дон маҳсулотларида учрайди. У организмда ҳазм бўлмайди, балки ичакдаги фойдали бактериялар учун озуқа вазифасини бажаради. Шунинг учун у “пребиотик тола” деб ҳам аталади.
Harvard School of Public Health маълумотларига кўра, инулин ичак микрофлорасини мувозанатда ушлашга ёрдам беради ва қанд миқдорини тўғридан-тўғри пасайтирмайди, лекин унинг ўсиши ва метаболизмга таъсирини яхшилайди.
Факт 2. Тадқиқотда нималар аниқланган?
Калифорния университети биологлари мушук ва каламушлар устида ўтказган тадқиқотда фруктоза билан озиқлантирилган гуруҳларда жигарда ёғ тўпланиши, инсулин қаршилиги ва яллиғланиш белгилари кучайгани кузатилган.
Бироқ рационга инулин қўшилган ҳолда ўтказилган тажрибаларда ушбу салбий белгилари анча камайган. Олимлар бу ҳолатни шундай изоҳлайди:
“Инулин ичак бактерияларига таъсир қилиб, фруктозанинг сўрилиш жараёнини секинлаштиради. Бу жигарни ортиқча юкдан ҳимоя қилади”, — дейди тадқиқот муаллифи профессор Роберт Рафэлсон (University of California, Davis).
Бироқ бу тадқиқот инсонлар эмас, ҳайвонлар устида амалга оширилган. Шу сабабли унинг инсон организмида ҳам худди шундай натижа бериши ҳозирча илмий тасдиқланмаган.
Факт 3. Инсондаги метаболик таъсир ҳақида бошқа манбалар
БМТга қарашли World Health Organization (WHO) ва National Institutes of Health (NIH) маълумотларига кўра, шакарни кўп истеъмол қилиш жигар ёғланиши, 2-тур диабет ва юрак-қон томир касалликлари хавфини оширади.
Инсулин қаршилиги (яъни ҳужайралар глюкозани қабул қилолмаслиги) фақат ортиқча вазнли одамларда эмас, балки нормал тана массасига эга бўлган шахсларда ҳам учрайди. Бу ҳолат, Mayo Clinic маълумотларига кўра, соғлом кўринган инсонларда ҳам метаболик стресс келтириб чиқаради.
Шу жиҳатдан, Калифорния университети тадқиқоти илмий жиҳатдан янги йўналишни кўрсатади — яъни метаболизмга таъсир этувчи “биологик фильтрлар” (ичак бактериялари) орқали жигарни ҳимоя қилиш эҳтимоли. Аммо бу ҳозирча концептуал гипотеза даражасида.
Фактчекинг хулосаси:
✅ Тўғри — Инулин пиёз, саримсоқ, артишок каби маҳсулотларда бор ва у ичакдаги фойдали бактериялар фаолиятини қўллаб-қувватлайди.
⚠️ Чекланган далил — Унинг фруктозанинг зарарли таъсирини йўқотиши ҳақидаги илмий хулоса ҳайвонлар устида ўтказилган тажрибага асосланган.
❌ Ишончсиз — “Шакарнинг зарарли таъсирини бутунлай йўқ қилади” деган ибора илмий жиҳатдан ҳали тасдиқланмаган ва бу инсон саломатлиги учун кафолат эмас.
Илмий нуқтаи назардан хулоса
Инулин ва бошқа табиий толаларни (овоқат толаларини) кўпроқ истеъмол қилиш жигар саломатлигига ижобий таъсир кўрсатиши мумкин — буни кўплаб тадқиқотлар қўллаб-қувватлайди. Бироқ “шакарнинг зарарини йўқотади” деган иддао илмий жихатдан ортиқча умумлаштириш бўлиб, бу ҳақда аниқ далиллар ҳали етарли эмас.
Шу сабабли экспертлар тавсияси қуйидагича: шакар истеъмолини чеклаш, рационга табиий толаларни кўпайтириш ва умумий метаболик саломатликни кузатиш — энг самарали йўл бўлиб қолмоқда.
