Ўзбекистон пойтахти яқинида янги халқаро аэропорт қурилишига расман старт берилди. Лойиҳа давлат раҳбари Шавкат Мирзиёев ташаббуси билан амалга оширилмоқда ва мамлакат транспорт инфратузилмасини янги босқичга олиб чиқишга қаратилган. Биринчи босқичнинг қиймати — 2,5 миллиард доллар, умумий инвестиция ҳажми эса 4 босқичда амалга оширилади. Лойиҳа Саудия Арабистонининг Vision Invest, Япониянинг Sojitz ва Кореянинг Incheon International Airport Corporation компаниялари иштирокидаги халқаро консорциум томонидан молиялаштирилмоқда.
Янги аэропортнинг иқтисодий ва логистик асослари
Расмий маълумотларга кўра, янги аэропорт Ўрта ва Қуйи Чирчиқ туманларидаги 1 300 гектар майдонда қурилади. Ҳозирги Тошкент халқаро аэропорти йилига 11 миллион йўловчига хизмат кўрсатиш имкониятига эга бўлиб, сўнгги саккиз йилда йўловчилар оқими 3 баравар ошган ва 9 миллионга етган. Прогнозларга кўра, 2040 йилга келиб бу рақам 24 миллиондан ошиб кетади. Демак, мавжуд аэропорт инфратузилмаси келажакдаги эҳтиёжни қондиролмайди — бу янги аэропорт қурилишига асосий сабаб бўлди.
Бу ҳолат халқаро амалиёт билан ҳам уйғун. Масалан, IATA (International Air Transport Association) маълумотларига кўра, йирик мегаполисларда йўловчи оқими ҳар 10 йилда камида икки баробарга ортади. Тошкентдаги ўсиш суръати ҳам шунга яқин. Шу сабабдан, логистика ва хавфсизликни таъминлаш нуқтаи назаридан янги аэропорт қурилиши иқтисодий ва амалий жиҳатдан асосланган.
Молиялаштириш ва ҳамкорлар таркиби
Аэропорт лойиҳаси давлат-хусусий шериклик (PPP) асосида амалга оширилади. Бу модел сўнгги йилларда транспорт инфратузилмасини ривожлантиришда кўплаб давлатлар томонидан самарали деб топилган. Масалан, Туркиянинг Истанбул аэропорти ҳам шундай шериклик орқали қурилган бўлиб, у ҳозирда йилига 64 миллион йўловчига хизмат кўрсатмоқда.
Саудиянинг “Vision Invest” компанияси 2030 йилгача 50 миллиард долларлик инфратузилма лойиҳаларини амалга оширишни режалаштирган бўлиб, Тошкент аэропорти унинг Марказий Осиёдаги илк йирик сармоявий қадами ҳисобланади. Кореянинг “Incheon Airport Corporation” эса логистика бошқаруви ва хавфсизлик тизимларини жорий этиш бўйича етакчи тажрибага эга.
Бундай консорциумнинг жалб қилиниши лойиҳанинг иқтисодий барқарорлиги ва халқаро стандартларга мувофиқлигини таъминлайди.
Техник параметрлар ва экотизим
Биринчи босқичда аэровокзал ва аэродром қурилиши режалаштирилган бўлиб, йилига 20 миллион йўловчи ва 129 минг тонна юкни қабул қилиш имконияти яратилади. 14 та телескопик трап, 62 та самолёт учун тураргоҳ ва соатига 30 та учиш-қўниш амалиёти бажариш қуввати билан бу мажмуа Марказий Осиёдаги энг йирик авиа хабга айланиши кутилмоқда.
ICAO (Халқаро фуқаро авиацияси ташкилоти) талабларига кўра, янги аэропорт парвозлар хавфсизлиги, аэронавигация тизимлари ва экологик стандартлар бўйича “4E” тоифасига мос келади. Бу ҳар қандай об-ҳаво шароитида самарали фаолиятни таъминлайди.
Лойиҳанинг яна бир муҳим жиҳати — “яшил аэропорт” концепцияси. Терминал биноларида энергия тежайдиган тизимлар, қайта тикланадиган манбалардан фойдаланиш, ҳамда чиқиндиларни камайтириш бўйича халқаро LEED стандарти жорий этилади. Бу Марказий Осиёдаги биринчи “экологик сертификатланган” аэропорт бўлиши кутилмоқда.
Иқтисодий самара ва макроэффектлар
Ҳукумат маълумотларига кўра, янги аэропорт фаолияти натижасида мамлакат иқтисодиётига камида 27 миллиард доллар қўшимча даромад келтирилиши мумкин. Бу рақам фақат йўловчи хизматлари эмас, балки хизмат кўрсатиш, туризм, логистика ва меҳмонхона соҳаларидаги мультипликатив таъсирни ҳам ҳисобга олади.
UNWTO (БМТнинг Туризм бўйича жаҳон ташкилоти) ҳисоб-китобларига кўра, ҳар бир халқаро йўловчи келиши мамлакат иқтисодиётига ўртача 700–900 долларлик тўғридан-тўғри даромад келтиради. Агар янги аэропорт йилига 20 миллион йўловчига хизмат қилса, бу 14–18 миллиард долларлик иқтисодий айланма яратиши мумкин.
Шу билан бирга, қурилиш жараёнининг ўзида минглаб муҳандис ва ишчи жойлар яратилади, кейинчалик эса хизмат кўрсатиш соҳаларида доимий иш ўринлари таъминланади.
Мавжуд хатарлар ва мувозанат масаласи
Шу билан бирга, лойиҳанинг улкан қиймати ва узоқ муддатлилик хусусияти мутахассислар томонидан эҳтиёткорлик билан баҳоланмоқда. Айрим иқтисодий таҳлилчилар фикрича, 2,5 миллиард долларлик сармояни қайтариш учун аэропорт юқори трафикни узоқ муддатда сақлаб туриши керак бўлади.
Масалан, PwC Aviation Outlook 2024 ҳисоботига кўра, янги аэропортлар фойда кўра бошлаши учун камида 10–12 йил талаб этилади. Шу боис, лойиҳанинг иқтисодий барқарорлиги кўп жиҳатдан инвестицияларнинг оқилона бошқарилиши ва минтақавий логистика сиёсатига боғлиқ бўлади.
Хулоса
Янги Тошкент халқаро аэропорти қурилиши – нафақат транспорт инфратузилмасидаги йирик қадам, балки Ўзбекистоннинг геоиқтисодий мавқеини кучайтириш синовидир. Агар лойиҳа режага мувофиқ амалга ошса, мамлакат минтақадаги авиация марказларидан бирига айланиши мумкин. Бироқ, бу мақсад фақат иқтисодий фаоллик, самарали бошқарув ва “яшил” стандартларга тўлиқ амал қилиш орқали рўёбга чиқади.
