Марказий банк 2025 йил 23 октябрдан амал қиладиган янги валюта курсларини эълон қилди. Унга кўра, АҚШ доллари 90,27 сўмга ошиб, 12 101,29 сўм этиб белгиланди. Бу охирги ярим йилликдаги энг катта кунлик ўсиш ҳисобланади. Евро ҳам 73,44 сўмга қимматлашиб, 14 031,45 сўмни ташкил этди. Фунт-стерлинг 16 076,75 сўм бўлди (+40,96 сўм), Россия рубли эса 0,07 сўмга арзонлаб, 148,01 сўмга тушди.
Валюта бозоридаги кескин ҳаракатлар сабаби
Марказий банк маълумотларига кўра, сўнгги ҳафталарда ички валюта бозорида талабнинг ошиши кузатилмоқда. Бунинг асосий сабаби — импорт операцияларининг фаоллашуви ва ташқи қарз тўловларининг мавсумий ўсиши. Иқтисодчи Отабек Бакировнинг таъкидлашича, ҳар йили куз ойларида давлат ва хусусий секторнинг хорижий валюталарга бўлган эҳтиёжи ошади. Бу ҳолат доллар курсининг қисқа муддатли ўсишига сабаб бўлади.
Шу билан бирга, халқаро молия бозорларидаги тенденциялар ҳам ички курсга таъсир этмоқда. АҚШ Федерал резерв тизими (Federal Reserve) 2025 йилнинг охирига қадар юқори фоиз ставкаларини сақлаб қолиш ниятида эканини билдирган. Бу долларнинг жаҳон бўйича мустаҳкамланишига олиб келди (манба: Bloomberg, 18 октябрь 2025).
Евро ва фунтнинг қимматлаши нимадан дарак?
Европа Иттифоқи иқтисодиётида секин-асталик билан тикланиш жараёнлари кузатилмоқда. Бу Евро ва фунтнинг қийматини оширди. Европа марказий банки инфляцияни чеклаш мақсадида молиявий сиёсатни эҳтиёткорлик билан юмшатмоқда, бу эса евронинг долларға нисбатан мустаҳкамланишига ёрдам берди (Reuters, 19 октябрь 2025).
Шу билан бирга, Ўзбекистон ташқи савдосида евро ҳудудидаги давлатлар улуши катта эканлиги сабабли, ушбу валюта курсининг кўтарилиши импорт маҳсулотлари ва хизматлар нархларига бевосита таъсир кўрсатиши мумкин.
Ички бозор ва инфляция хавфи
Доллар курсидаги бу ўсиш ички бозордаги нарх даражаларига ҳам таъсир кўрсатиши эҳтимолдан холи эмас. Марказий банк маълумотларига кўра, 2025 йил сентябрь ойида йиллик инфляция 9,4 фоизни ташкил этган. Агар миллий валюта янада қадрсизланса, импортга боғлиқ маҳсулотлар — ёқилғи, қурилиш материаллари ва маиший техника каби товарлар нархи яна ошиши мумкин.
Иқтисодчи Шерзод Тўхтабоевнинг фикрича, “валюта курсининг кескин ўзгариши узоқ муддатда иқтисодий барқарорликка салбий таъсир кўрсатади, лекин қисқа муддатда бозор механизмлари орқали мувозанат тикланиши мумкин”. Унга кўра, Марказий банк бу ҳолатда “курсни сунъий равишда тўғрилаш” эмас, балки “валюта бозоридаги соғлом талаб ва таклиф мувозанатини таъминлаш”га эътибор қаратади.
Халқаро контекст
Жаҳон валюта бозорларида сўнгги ҳафталарда доллар индексининг (DXY) ўсиши кузатилди. Индекс 2025 йил октябр охирида 106 пунктга етди — бу 2024 йилдан бери энг юқори кўрсаткич ҳисобланади (CNBC, 19 октябрь 2025). Бу ҳолат АҚШ иқтисодиётининг қуввати ва сармоя оқимларининг долларга қайтиши билан изоҳланади.
Марказий банкнинг расмий баёнотида қайд этилишича, “курс ўзгариши — бу бозор механизми натижаси бўлиб, миллий валюта барқарорлиги учун хавф туғдирмайди”. Ҳозирча банк интервенция ёки қўшимча чоралар ҳақида маълумот бермаган.
Хулоса
Доллар курсидаги кескин ўсиш ташқи ва ички омиллар таъсирида шаклланган мураккаб иқтисодий жараённинг бир қисми ҳисобланади. Бу ҳолат қисқа муддатда бозорда ноаниқлик яратса-да, Марказий банкнинг бозор курсини эркин белгилаш сиёсати узоқ муддатда иқтисодий барқарорликни таъминлашга қаратилган.
Шунингдек, ташқи иқтисодий фаолиятни диверсификация қилиш ва экспорт салоҳиятини ошириш орқали валюта курсини барқарорлаштириш мумкин. Доллар курсининг ўзига хос “ёзги ва кузги тебранишлари” Ўзбекистон иқтисодиёти учун янги нормал ҳолатга айланиб бормоқда.
