Миср Туризм ва қадимий ёдгорликлар вазирлиги 3,3 минг йилдан ортиқ тарихга эга бўлган Луксордаги фиръавн Тутанҳамон қабри вайрон бўлаяпти, деган хабарларни расман инкор этди. Расмий баёнотда таъкидланишича, қабрнинг тузилиши мустаҳкам ҳолда сақланмоқда, деворларда ёриқ ёки замбуруғ (грибок) пайдо бўлиши ҳақидаги маълумотлар ҳақиқатга тўғри келмайди.
Бу раддия Британиянинг Daily Mail нашрида чоп этилган мақоладан кейин берилди. Газета олимларга таяниб, қабр ичида намлик ва микроклимат ўзгариши туфайли замбуруғ кўпайгани, деворларда майда ёриқлар ҳосил бўлаётгани ҳақида хабар тарқатган эди. Аммо Миср ҳукумати ва илмий кенгашлар бу даъвони “нотўғри тахмин ва далилсиз хулоса” сифатида баҳолади.
Расмий позиция ва текширилган далиллар
Қадимий ёдгорликлар ишлари бўйича Олий кенгаш бош котиби Муҳаммад Исмоил Холиднинг сўзларига кўра, қабрнинг ҳолати мунтазам равишда маҳаллий ва халқаро мутахассислар томонидан кузатилиб борилади. Унга кўра, “Пол Гетти илмий маркази” (Getty Conservation Institute) билан ҳамкорликда ҳар йили консервация ва мониторинг ишлари олиб борилади, ҳар бир девор ва тасвир электрон сканер орқали таҳлил қилинади.
Холид таъкидлаганидек, 1922 йилда инглиз археологи Говард Картер томонидан топилганидан бери қабрнинг тузилишида жиддий ўзгариш кузатилмаган. Унинг сўзларига кўра, сўнгги беш йиллик илмий экспертизалар ҳам қабрдаги намлик миқдори табиий меъёрда эканини тасдиқлаган.
Манбаларнинг таҳлили: ким ҳақ?
Daily Mail’нинг даъвоси — мақолада қабр деворларида “микроёриқлар ва замбуруғ излари” ҳақида сўз боради. Аммо мақолада бу хулосалар қайси тадқиқот ёки лаборатория натижаларига таяниши аниқ кўрсатилмаган. Бу эса журналистик стандартларга кўра ишонч даражасини пасайтиради.
Миср Туризм ва қадимий ёдгорликлар вазирлиги — 2025 йил 18 октябрда расмий сайт ва Facebook саҳифалари орқали раддия эълон қилган. Баёнотда қабрнинг ҳарорат ва намлик сенсорлари орқали доимий кузатилиши таъкидланган.
Getty Conservation Institute (GCI) — институт расмий ҳисоботларига кўра (2019–2023 йиллар оралиғидаги мониторинг натижалари), қабр ичидаги барча тасвирлар барқарор ҳолда сақланган, ваҳима уйғотадиган ўзгариш қайд этилмаган. Манба: getty.edu/projects/tutankhamun-tomb-conservation.
Шу тариқа, учта манбани солиштириш натижасида Daily Mail’даги маълумот илмий асосга эга эмаслиги кўриниб турибди. Бу, эҳтимол, ёки тахминга, ёки бошқа қабрдаги тадқиқот натижаларини нотўғри талқин қилишга асосланган бўлиши мумкин.
Нима учун бундай хабарлар пайдо бўлади?
Таҳлилчиларнинг фикрича, қадимий ёдгорликлар билан боғлиқ сенсацияли хабарлар туризм бозорига тўғридан-тўғри таъсир кўрсатади. Хусусан, пандемиядан кейин Миср туризм соҳасида даромадлар тикланишини жадаллаштирмоқда. Бу шароитда ҳар қандай “вайрон бўлаяпти” каби хабарлар мамлакат имижига салбий таъсир кўрсатиши мумкин.
Шунингдек, археологик ёдгорликларни сақлаш соҳасида “намлик” масаласи доимий таҳлил этиладиган экологик омил ҳисобланади. Лекин бу ҳолат ҳар доим хавф мавжудлигини англатмайди — кўпинча табиий микроклимат ўзгариши муваққат ҳолат бўлади, дейди мисрлик муҳандис-археолог Набил Мустафо (Al-Ahram Weekly билан суҳбатда).
Илмий изоҳ ва контекст
Тутанҳамон қабри — Қироллар водийсидаги энг яхши сақланган археологик объектлардан бири. Уни 1922 йилда Говард Картер топган ва бу топилма XX асрнинг энг катта археологик кашфиёти сифатида баҳоланган. Қабрнинг деворларидаги фрескалар ва иероглифлар махсус газли муҳитда сақланади, ҳарорат 20–22°C даражада ушлаб турилади.
Бугунги кунда Тутанҳамоннинг мумёси ва асосий топилмалари Қоҳирадаги Янги Миср цивилизацияси музейига кўчирилган. Луксордаги қабрнинг ўзи эса маҳаллий ва халқаро туристлар учун очиқ, лекин ташрифлар сони чекланган ҳолда амалга оширилади.
Миср ҳукумати маълумотларига кўра, 2024 йилда қабрни кўриш учун тахминан 500 мингдан зиёд сайёҳ ташриф буюрган — бу сўнгги беш йилдаги энг юқори кўрсаткич ҳисобланади.
Хулоса
Фактчекинг натижаси шундан далолат берадики, Тутанҳамон қабрининг вайрон бўлаётгани ҳақидаги хабарлар илмий далилга таянмаган ва расмий манбалар томонидан рад этилган. Қабр ҳолати мутахассислар томонидан мунтазам назоратда, замонавий сенсорлар орқали мониторинг қилинади.
Бу воқеа яна бир бор шуни кўрсатдики, қадимий маданий мерос объектлари ҳақидаги ҳар бир сенсацияли даъво илмий манбалар орқали текширилиши керак. Миср ҳукумати ва халқаро илмий институтлар олиб бораётган тадқиқотлар ҳақиқатни аниқлашда энг ишончли манба бўлиб қолмоқда.
