Тошкент шаҳри ва вилоятида ҳаво ифлосланиши ва иқлим ўзгаришининг салбий оқибатларини юмшатишга бағишланган “қўшимча чора-тадбирлар”га оид қарор лойиҳаси тайёрланди. Унинг мақсади— саноат корхоналари ва иссиқхоналардан чиқувчи зарарли моддаларни кескин камайтириш, экологик технологияларга босқичма-босқич ўтишни рағбатлантириш.
Лойиҳа қуйидаги асосий чораларни ўз ичига олади:
Саноат ва иссиқхоналарда чанг-газ тозалаш ускуналарини ўрнатиш;
Қозонхона ва иссиқхоналарда замонавий энергия самарадор тизимларга ўтиш;
Муқобил энергия манбаларидан фойдаланишга ўтиш (қўмирсиз функцияга жойлашиш);
Корхоналарни модернизация қилиш, маҳаллий тозалаш иншоотларини ташкил этиш, автоматик ҳаво мониторинги станцияларини жорий этиш учун молиявий рағбатлар ва грант механизмларини жорий этиш.
Таҳлилий нуқталар: бу қарор нимагача етиши мумкин?
1. Ҳозирги аҳвол ва сабаблар
– Айрим кузатувлар бўйича, Тошкентда PM2.5 ва PM10 концентрациялари миллий меъёрлардан бир неча баравар ошиб кетади. Масалан, Учтепа минтақа станциясида PM2.5 учун 142 мкг/м³ қайд этилган, бу меъёрдан 4 баравар ортиқдир.
– Тошкент вилоятида 27 та корхонанинг 19 тасида, пойтахтда эса 31 та корхонанинг фақат 8 тасида чанг-газ тозалаш ускуналари ўрнатилиб, қолганларида бу ишлар амалга оширилмагани аниқланган.
– Ўзбекистон умумий ҳолда ҳаво ифлосланиши бўйича дунёда 20-ўринни эгаллаган, ва мамлакатда PM2.5 даржаси меъёрдан 6,7 баравар юқори экани қайд қилинган.
Бу ҳолатлар қарор лойиҳасининг муҳимлигини кўрсатади: назоратсизлик, техник имкониятларнинг чекланганлиги ва экология соҳасидаги инвестиция етишмаслиги — асосий муаммолар.
2. Қарор лойиҳасининг имкониятлари ва чекловлари
Имкониятлари:
Агар нақд молиявий рағбатлар ва грант механизми таъминланса, корхоналар тезда “яшил технологияларга” ўтиш имкониятига эга бўлади.
Автоматик мониторинг станциялари жорий этилиши билан назорат механизмлари кучаяди; бу шаффофлик ва ҳисоботликни оширади.
Муҳими — атроф-муҳитда чиқариладиган зарарли моддалар микдорини назорат қилиш, таъсирланган ҳудудларда аҳолининг саломатлиги учун хавфни камайтириш.
Чекловлари:
Барча корхоналарда жорий қилинадиган тозалаш ускуналари ва мониторинг системалари — катта сармоя талаб этади; бу маблағ манбалари мавжуд бўлишини таъминлаш зарур.
Айрим корхоналар техника жиҳатдан эски, уларни бир кунда замонавийлаштириш мумкин эмас. Ҳисоб-китобли босқичли амалга ошириш режаси керак.
Қонунчилик, назорат органлари ва жиноятга қарши механизмлар ҳам параллел равишда кучайтирилиши зарур.
3. Сиёсий ва амалий нуқтаи назар
Экология вазирлиги бу лойиҳани Вазирлар Маҳкамасига тақдим этган бўлиб, унинг қабул қилиниши Ўзбекистоннинг “яшил иқтисодиёт”га ўтиш стратегиясида муҳим қадам бўлиши мумкин.
Аммо, лойиҳаларни амалга оширишда афзаллик корхоналарнинг хажмлари, уларнинг иқтисодий таъминланиши, техник шароити ва минтақавий фойдалилик муаммолари инобатга олиниши керак.
Илмий ва халқаро тажриба кўрсатади: ҳаво ифлосланишини самарали назорат қилиш учун фақат техник ускуналар етарли эмас; иш самарадорлиги, назорат механизмлари, саноат стандартлари ва экологик барқарорлик стратегияси ҳам зарур.
Тошкентда ҳаво ифлосланишини камайтиришга қаратилган лойиҳа — зарур ва вақт талаб этадиган қадам. Аммо лойиҳани қабул қилиш ва унга маблағ ажратиш — бунинг фақат бошланғич қисми. Муҳими — унинг амалга оширилиши, жавобгарлик тизими, назорат механизмлари ва корхоналарнинг иккинчи томонлама имкониятлари. Ушбу чоралар ҳақиқий экологик натижага олиб келади — ёки қоғозда қолиб кетади.
