Ўзбекистон иқтисодиёти 2025 йил якунланмасиданоқ 7,6 фоизлик ўсиш кўрсаткичи билан минтақадаги энг юқори динамикага эга бўлди. Президент Шавкат Мирзиёев раислигида 27 октябрь куни бўлиб ўтган кенгайтирилган йиғилишда 2026 йил учун Давлат бюджети лойиҳаси муҳокама қилинди ва иқтисодий сиёсатнинг асосий йўналишлари белгилаб олинди.
Йиғилишда таъкидланганидек, 2026 йилда ялпи ички маҳсулот ҳажмини 150 миллиард доллардан ошириш, иқтисодиётга камида 400 триллион сўм инвестиция йўналтириш ва инфляцияни 7 фоиздан юқори бўлмаган даражада сақлаш режалаштирилган.
Макроиқтисодий ўсиш — барқарорликнинг янги босқичими?
Жорий йилнинг биринчи тўққиз ойидаги натижалар иқтисодиётда туб ўзгаришлар кетма-кетлигини кўрсатмоқда:
Саноат ҳажми — 6,8 %,
Қурилиш — 14,2 %,
Хизматлар сектори — 14 %,
Қишлоқ хўжалиги — 4,1 % га ўсди.
Бу кўрсаткичлар, Халқаро валюта жамғармаси (ХВЖ)нинг жорий йилдаги ҳисоботига кўра, Ўзбекистон иқтисодиёти Марказий Осиёдаги энг тез ривожланаётган тизимлардан бири эканини тасдиқлайди. ХВЖ 2026 йилга қадар мамлакатда иқтисодий ўсишнинг ўртача 6,5 фоиз даражада сақланишини башорат қилган.
Бироқ иқтисодий ўсиш кўрсаткичи фақат рақам билан эмас, унинг сифати билан баҳоланиши лозим. Яъни, ишлаб чиқаришдаги самарадорлик, янги қўшилган қиймат ва аҳоли даромадларига таъсир даражаси — ўсишнинг ҳақиқий қийматини белгилайди.
Бюджет сиёсатининг марказида — самарадорлик ва назорат
Президент фармойишига кўра, келгуси йилда харажатлар қисмининг самарадорлиги қатъий назорат остида бўлади. Бу, аслида, давлат бошқаруви тизимидаги “масъулиятни пастдан юқоригача қайта тақсимлаш” ислоҳотининг мантиқий давомидир.
Молия вазирлиги маълумотига кўра, 2026 йилги бюджетда асосий солиқ ставкалари ўзгаришсиз қолади, аммо даромадлар қисмини ошириш ички резервлар ҳисобига амалга оширилади. Бу резервлар — яширин иқтисодиётни қисқартириш, самарасиз имтиёзларни бекор қилиш ва давлат корхоналари дивиденд сиёсатини қайта кўриб чиқиш орқали топилади.
Факт: 2024 йилда Давлат солиқ қўмитаси яширин иқтисодиёт улушини 37 % дан 29 % гача камайтиришга эришган. Халқаро молия корпорацияси (IFC) маълумотларига кўра, бу йўналишдаги ислоҳотлар натижасида бюджет даромадлари 1,4 трлн сўмга ошган.
Инвестиция ва инфратузилма — ўсишни таъминлайдиган асосий омиллар
Келгуси йилда иқтисодиётга камида 400 триллион сўм инвестиция йўналтириш режалаштирилган. Бу сўнгги уч йилдаги энг катта кўрсаткич бўлиб, унинг асосий қисми хусусий сектор ҳиссасига тўғри келади.
Халқаро молия ташкилотлари маблағлари иштирокидаги лойиҳаларни жадаллаштириш ҳақидаги Президент топшириғи ҳам шу контекстда муҳим. Ҳукумат бу йилдан бошлаб фақат мавжуд лойиҳаларни тўлиқ якунлабгина янги ташаббусларга ресурс ажратиш тизимига ўтади. Бу “чексиз лойиҳалар” амалиётини чеклаб, сармоядан қайтими юқори бўлган йўналишларга устуворлик бериш имконини яратади.
Бироқ бу жараёндаги асосий хавф — сармояларнинг ҳудудий тенг тақсимланмаслиги. Таҳлилларга кўра, 2024 йилда умумий инвестицияларнинг 48 фоизи Тошкент шаҳри ва Тошкент вилояти ҳиссасига тўғри келган. Шу сабабли, 2026 йилги бюджет сиёсатининг ҳудудий мувозанатни таъминлаши катта аҳамиятга эга бўлади.
Ижтимоий харажатлар — устувор йўналиш сифатида
Президентнинг кўрсатмасига кўра, вазирлик ва идораларнинг бюджетдан ташқари жамғармаларидаги маблағларнинг ярми алоҳида жамғармага ўтказилади. Бу маблағлар мактаблар қурилиши ва тиббиёт соҳасига йўналтирилади.
БМТнинг Инсон тараққиёти дастури маълумотларига кўра, таълим ва соғлиқни сақлаш соҳаларига сарфланадиган ҳар 1 доллар инвестиция узоқ муддатда иқтисодий ўсишни 1,5 долларга оширади. Шу маънода, ижтимоий харажатлар фақат ижтимоий сиёсат эмас, балки иқтисодий барқарорликнинг ҳам асосий механизмига айланади.
Самарадорлик ва ҳисобдорлик — янги мезонлар
Президент таъкидлаганидек, “харажатларни қисқартириш — мақсад эмас, натижага йўналтирилган самарадорликни таъминлаш воситасидир”. Бу, амалда, давлат бошқарувида “value for money” (ҳар бир сўм учун натижа) принципини жорий этишни англатади.
Шу билан бирга, вазирлик ва ҳокимият рейтингини аниқлашда фақат иқтисодий кўрсаткичлар эмас, балки сарфланган маблағнинг самараси ва ижтимоий таъсири ҳам ҳисобга олиниши белгиланди. Бу тажриба — Халқаро валюта жамғармаси тавсия қилаётган “Performance-based budgeting” (натижага йўналтирилган бюджетлаштириш) моделига яқин.
Хулоса: рақамлардан натижагача бўлган масофа қисқармоқда
Ўзбекистон 2026 йил учун белгилаган иқтисодий режалар — юқори амбициялар билан бирга аниқ механизмларни ҳам талаб қилади. Ялпи ички маҳсулотни 150 миллиард долларга етказиш мумкин, аммо бу кўрсаткич фақат самарадорлик, шаффофлик ва ҳисобдорлик орқали ҳақиқий иқтисодий ўсишга айланади.
Келгуси йилги Давлат бюджети, шубҳасиз, рақамлар эмас, балки тизимли ёндашув орқали баҳоланади. Бу синов — нафақат иқтисодиёт, балки бошқарув маданиятининг янги босқичи учун индикатор бўлади.
