Ўзбекистон геология тизимини илмий ва технологик жиҳатдан янги босқичга олиб чиқиш режаси амалий шакл олди — мамлакатимизда АҚШ билан ҳамкорликда замонавий Компетенциялар маркази ташкил этилади. Лойиҳа Президент Шавкат Мирзиёев иштирокида муҳокама қилиниб, унинг асосий мақсади — сунъий интеллект ва рақамли технологиялар ёрдамида янги конларни аниқлаш ва мавжуд ресурслардан самарали фойдаланишни таъминлашдир.
Бу ташаббус нафақат миллий иқтисодиёт учун муҳим, балки геологик тадқиқотларни халқаро стандартларга яқинлаштиришда ҳам стратегик аҳамият касб этади.
Геологияда янги босқич: сунъий интеллект ва рақамли таҳлил
Дунёда сўнгги йилларда геология соҳасида рақамлаштириш ва сунъий интеллект технологияларини жорий этиш илмий изланишларнинг асосий йўналишига айланди. Масалан, Канада ва Австралиядаги георазведка компаниялари сунъий интеллект орқали конларни аниқлаш самарадорлигини 30–40 фоизга оширишга муваффақ бўлган (манба: Mining Technology, 2024).
Ўзбекистонда ҳам бу тажрибани жорий этиш мақсадида АҚШнинг Колорадо кончилик мактаби билан ҳамкорликдаги Марказ қидирув ишларига рақамли ечимлар, аэрогеофизик усуллар ва космогеологик таҳлилларни татбиқ этишни кўзда тутади.
Бу янгича ёндашув нафақат янги конларни тез ва аниқ топишга, балки қидирув харажатларини камайтиришга ҳам хизмат қилади. Шу билан бирга, маълумотларни рақамли базада сақлаш ва таҳлил қилиш орқали давлатнинг ресурс сиёсати илмий асосда шаклланади.
Геология соҳасидаги асосий муаммолар
Ўзбекистон қазилма ресурсларига бой мамлакат ҳисобланади. Геология қўмитаси маълумотларига кўра, мамлакат ҳудудида 3 мингдан зиёд конлар мавжуд бўлиб, уларнинг ярмидан кўпи тўлиқ ўрганилмаган.
Бироқ муаммолар ҳам талайгина:
Қидирув ишларининг технологик эскилиги. Кўплаб экспедициялар ҳали ҳам 20 йил аввалги усуллардан фойдаланади.
Маълумотларнинг марказлашмаган ҳолда сақланиши. Архив ва ҳисоботлар турли форматда бўлиб, таҳлил жараёнини қийинлаштиради.
Илмий салоҳиятнинг чекланганлиги. Соҳа мутахассисларининг фақат 12 фоизи замонавий геофизик моделлаштиришни яхши билади (манба: Ўзгеоизлонма, 2023 йил таҳлили).
АҚШ билан ташкил этиладиган Марказ айнан шу камчиликларни бартараф этишни мақсад қилади. Бу ерда маҳаллий ва хорижий олимлар биргаликда тадқиқотлар олиб боришади, маълумотлар ягона рақамли платформада тўпланади.
Хориж тажрибаси нима деяпти?
АҚШ, Австралия ва Канада каби мамлакатларда геология-қидирув ишларига университетлар, хусусий лабораториялар ва давлат муассасалари ўртасидаги ҳамкорлик асосий куч сифатида қаралади. Масалан, Колорадо School of Mines сўнгги 5 йилда халқаро георазведка марказлари билан 60 та қўшма лойиҳа амалга оширган — уларнинг 70 фоизи сунъий интеллектга асосланган моделлар ёрдамида янги конларни аниқлашга қаратилган.
Ўзбекистондаги янги марказ ана шу тажрибанинг адаптация қилинган модели бўлади. Бу нафақат фан ва ишлаб чиқаришни боғлайди, балки ёш геологларнинг илмий салоҳиятини ошириш учун ҳам майдон яратади.
Иқтисодий самара ва истиқболлар
Янги марказ ишга тушгач, 2030 йилгача геологик изланишларнинг самарадорлиги камида 25–30 фоизга, қидирув харажатлари эса 15 фоизга камайиши кутилмоқда (манба: Ўзбекистон Инновация вазирлиги таҳлили, 2025).
Бундан ташқари, геоақлли маълумотлар базаси яратилиши орқали инвестиция муҳити яхшиланади — хорижий компаниялар конларни ўзлаштиришда илмий хавфни аниқ баҳолай олади. Бу эса Ўзбекистоннинг “яширин имкониятлар бозори”ни очиб беришга ёрдам беради.
Хулоса
АҚШ билан ҳамкорликдаги геология маркази — бу шунчаки илмий лойиҳа эмас, балки стратегик иқтисодий зарурат. У нафақат кончилик соҳасидаги самарадорликни оширади, балки мамлакатнинг табиий ресурслардан фойдаланиш сиёсатини янги босқичга кўтаради.
Агар Марказ режага мувофиқ фаолият бошласа, Ўзбекистон геология соҳасида минтақадаги илғор давлатлар қаторига кириши эҳтимоли катта. Бироқ бу фақат амалий натижалар ва тизимли иш билан мустаҳкамланса, ҳақиқий “минерал ренессанс” даврини бошлаши мумкин.
