Ўзбекистонда 42 та маиший чиқинди полигони фаолияти тугатилиб, 90 гектарга яқин ер майдони табиатга қайтарилди. Бу — мамлакатда атроф-муҳитни муҳофаза қилиш ва циркуляр иқтисодиётни жорий этиш бўйича амалга оширилаётган ислоҳотларнинг амалий босқичи ҳисобланади.
Чиқиндиларни бошқариш ва циркуляр иқтисодиётни ривожлантириш агентлиги маълумотларига кўра, 2024–2025 йиллар давомида республика бўйлаб жами 47 та маиший чиқинди полигони рекултивация қилинган, яъни тупроқ қатлами билан ёпилиб, ерларнинг экологик ҳолати тикланган. Бу жараён Қорақалпоғистон Республикаси ҳамда 8 та вилоятда амалга оширилди.
Ислоҳотлар замирида — Президент фармонлари
Бу ишлар Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2024 йил 4 январдаги “Чиқиндиларни бошқариш тизимини такомиллаштириш ва уларнинг экологик вазиятга салбий таъсирини камайтириш чора-тадбирлари тўғрисида”ги 5-сон фармони ижроси доирасида амалга оширилмоқда. Шунингдек, “Ўзбекистон – 2030” стратегияси ва унга боғлиқ “Атроф-муҳитни асраш ва яшил иқтисодиёт йили” дастурида ҳам чиқинди полигонларини 2030 йилгача 50 фоизга қисқартириш вазифаси белгилаб қўйилган.
Эколог мутахассислар таъкидлашича, мамлакат бўйича жами 185 та чиқинди полигони мавжуд бўлиб, уларнинг салмоқли қисми иш фаолиятини тўхтатган ёки қисқартирилган. Бу, ўз навбатида, атмосфера ифлосланишини камайтириш ва ер ресурсларини қайта тиклаш имконини бермоқда.
Нима учун чиқинди полигонлари ёпиляпти?
Агентликнинг маълум қилишича, кўплаб полигонлар экологик меъёрларга жавоб бермайди, уларда чиқиндиларни саралаш ёки қайта ишлаш тизими йўқ. Шу боис, уларни сақлаш мамлакат экотизими учун хавфли ҳисобланади.
2024 йилда 77 гектардан ортиқ ерда тупроқ қатламлари тикланди. Масалан, Андижон вилоятида 6 та полигон (14,9 гектар), Қашқадарёда 5 та (19,15 гектар), Фарғонада 6 та (17,11 гектар) майдон қайта тикланган. Бу рақамлар ҳукуматнинг чиқиндиларни тўғри бошқариш сиёсати самарадорлигини кўрсатади.
Эколог Дилшод Нурматовнинг таъкидлашича, “Полигонлар ёпилиши — бу фақатгина чиқиндиларни йўқотиш эмас, балки ресурсларни қайта тиклаш ва табиатга зарарни минималлаштиришни кўзда тутади. Лекин бунинг учун параллел равишда чиқиндиларни қайта ишлаш инфратузилмаси яратилиши шарт”.
Муаммолар ва эҳтиёжлар
Ҳозирги кундаги асосий муаммо — чиқиндиларни саралаш ва қайта ишлаш инфратузилмасининг етарли даражада ривожланмаганлигидир. Маълумотларга кўра, республикадаги чиқиндиларнинг атиги 27–30 фоизи қайта ишланади, қолган қисми эса полигонларга ётқизилади.
Бу ҳолатда, полигонларни ёпиш билан бир қаторда, чиқиндиларни иккинчи ресурс сифатида ишлатиш тизимини кучайтириш талаб этилади. Масалан, Туркия ва Жанубий Корея каби мамлакатлар циркуляр иқтисодиёт моделини жорий этиб, чиқиндиларнинг 70–80 фоизини қайта ишлайди.
Экологик хавфсизлик бўйича халқаро ташкилотлар (айниқса, UNEP — Бирлашган Миллатлар Ташкилотининг Атроф-муҳит дастури) тавсиясига кўра, ҳар бир давлатда чиқинди полигонлари фаолиятини чеклаш билан бирга, қайта ишлашни молиявий қўллаб-қувватлаш механизмлари жорий этилиши лозим.
Келгуси режалар
2025 йилда 18 та полигонда (81,68 гектар майдонда) рекультивация ишлари якунига етган бўлиб, йил охирига қадар яна бир қатор ҳудудларда шундай тадбирлар амалга оширилиши режалаштирилган. Бу билан 2025 йил якунида чиқинди полигонларининг камида 20 фоизга қисқариши таъминланиши кутилмоқда.
Мутахассислар фикрича, агар бу суръат сақланса, 2030 йилга келиб мамлакат бўйлаб полигонлар сони камида ярмигача қисқариши ва уларнинг жойини яшил ҳудудлар ёки қайта тикланган ерлар эгаллаши мумкин. Бу эса нафақат экология, балки иқтисодиёт учун ҳам фойда келтиради — чунки қайта ишланган чиқиндилардан қўшимча энергия, қурилиш материаллари ва ўғитлар ишлаб чиқариш мумкин бўлади.
Хулоса
Ўзбекистонда маиший чиқиндиларни бошқариш тизими ислоҳ қилинмоқда. Аммо полигонларни ёпиш — бу жараённинг фақат бир қисми, деб таъкидлайдилар экологлар. Маҳаллий ҳокимликлар ва хусусий сектор ҳам бу соҳада фаол иштирок этиши, чиқиндиларни саралаш, қайта ишлаш ва энергия манбасига айлантириш йўналишларида ҳамкорликни кучайтириши керак.
Бу жараённи тўлиқ йўлга қўйиш — келажак авлод учун тоза ҳаво, соғлом муҳит ва барқарор ривожланишнинг асосий кафолати бўлади.
