Бекобод туманида истеъмолга яроқсиз ёғ ишлаб чиқариш билан шуғулланган цех фош этилди. Тергов маълумотларига кўра, фуқаро Ж.И. ўз ҳудудидаги хонадонда қўлбола усулда чигит ёғини ишлаб чиқариб, аҳоли орасида тарқатиб келган. Ҳуқуқни муҳофаза қилувчи органлар томонидан ўтказилган тезкор тадбир натижасида 1 200 литр яроқсиз ёғ, 1 200 килограмм чигит ва махсус мойжувоз ускунаси мусодара қилинди.
Бу ҳолат Жиноят кодексининг 186-2-моддаси асосида терговга сабаб бўлди. Бир қарашда бу оддий санитария қоидасини бузишдек туюлиши мумкин. Аммо аслида бу ҳолат мамлакатдаги соғлом овқатланиш, маҳсулот хавфсизлиги ва соядаги иқтисодий фаолият муаммоларини яққол кўрсатади.
Нега бундай цехлар кўпаймоқда?
Биринчидан, бу иқтисодий омиллар билан боғлиқ. Пахта чигити ва ундан чиқадиган маҳсулотлар арзон ва осон топилади. Рўйхатдан ўтмаган кичик ишлаб чиқарувчилар бу маҳсулотни минимал харажат билан қайта ишлаб, юқори фойда олишга интилади. Бу “соядаги бизнес”нинг классик кўриниши.
Иккинчидан, назорат механизмлари етарлича самарали эмас. Маҳаллий даражада санитария ва техник хавфсизликни текшириш жараёнлари кўп ҳолларда қоғозда қолмоқда. Масалан, 2024 йилда Санэпидемназорат қўмитаси маълумотларига кўра, мамлакат бўйлаб 170 дан ортиқ ноқонуний озиқ-овқат ишлаб чиқарувчи цехлар фош этилган. Аммо уларнинг 60 фоизи жарима билан қутулиб кетган.
Учинчидан, аҳоли орасида арзон маҳсулотга талаб юқори. Аҳоли фойда ёки тежамкорликни биринчи ўринга қўйган ҳолда, маҳсулот сифатига етарлича эътибор бермаяпти. Бу эса ноқонуний ишлаб чиқарувчилар учун “бозор”ни таъминлаб бераётган асосий омил ҳисобланади.
Оқибатлар: соғлиқ ва иқтисодиёт учун хавф
Яроқсиз ёғ маҳсулотлари инсон саломатлиги учун катта таҳдид солади. Чигитдан ноқонуний усулда олинган ёғ таркибида канцероген моддалар, оғир металлар ёки фильтрациядан ўтмаган парчалар бўлиши мумкин. Бу моддалар ошқозон, жигар, юрак-қон томир касалликларини келтириб чиқаради.
Соғлиқни сақлаш вазирлиги маълумотларига кўра, 2023 йилда 500 дан зиёд овқатланиш билан боғлиқ заҳарланиш ҳолатлари қайд этилган, уларнинг камида 30 фоизи санитария талабларига жавоб бермайдиган маҳсулотлар ҳиссасига тўғри келган.
Бундан ташқари, бундай фаолият қонунга итоаткор тадбиркорлар учун нохолис рақобат муҳитини яратади. Лицензия, солиқ ва санитария талабларини бажараётган ишлаб чиқарувчилар нарх жиҳатидан рақобатда ютқазмоқда.
Ечимлар: тизимли ёндашув зарур
Назоратни кучайтириш ва рақамлаштириш.
Ҳар бир озиқ-овқат ишлаб чиқарувчи объект ягона электрон реестрга киритилиши керак. Бу тизим санитария идораларига тезкор мониторинг имконини беради.Фуқаролар онгини ошириш.
Тарғибот ва таълим орқали аҳолининг маҳсулот сифатига талабини ошириш лозим. Арзонлик эмас, хавфсизлик асосий мезон бўлиши керак.Жазо чораларини кучайтириш.
Ноқонуний ишлаб чиқарувчиларга нисбатан фақат жарима эмас, мол-мулкни мусодара қилиш ёки фаолиятни узоқ муддатга тақиқлаш каби чоралар қўлланилиши зарур.Саноат кооперациясини ривожлантириш.
Қишлоқ хўжалиги маҳсулотларини қайта ишлаш учун кичик тадбиркорларни расмий секторга жалб этиш, лицензиялаш жараёнларини соддалаштириш ва кредитлар ажратиш орқали “соядаги ишлаб чиқарувчилар” сонини қисқартириш мумкин.
Бекободдаги яроқсиз ёғ ишлаб чиқарувчи цехнинг фош этилиши — бу фақат бир жиноятнинг очилиши эмас, балки бутун тизимдаги камчиликларнинг ёрқин аксидир. Агар бугун қонуний ишлаб чиқариш, сифат назорати ва жамоавий масъулият тизими мустаҳкамланмаса, эртага бундай ҳолатлар яна ва яна такрорланаверади.
