Ўзбекистонда яна бир ноодатий контрабанда ҳолати фош этилди — бу сафар чақалоқ таглиги “олтин сақлагич”га айланган. Тошкент вилояти божхона бошқармаси маълумотига кўра, “Яллама” чегара божхона постида Ўзбекистондан чиқиб кетаётган фуқаро қўл сумкасида яширилган икки дона олтин қуймаси билан қўлга тушди.
Текширув жараёнида фуқаронинг чақалоқ таглиги ичига умумий оғирлиги 111 грамм бўлган олтин бўлаклар жойлаштирилгани аниқланган. Дастлабки ҳисобга кўра, ушбу ноқонуний олиб чиқилмоқчи бўлган қимматбаҳо металлнинг умумий қиймати 133 миллион сўмни ташкил этади. Ҳозирда ҳолат юзасидан суриштирув ҳаракатлари бошланган.
Қонун нимани талаб қилади?
Амалдаги қонунчиликка кўра, фуқароларга оғирлиги 200 граммгача бўлган кумуш ва 65 граммгача бўлган олтиндан ясалган заргарлик буюмларини декларация тўлдирмасдан олиб чиқишга рухсат этилган. Лекин ушбу меъёрдан ортиқ бўлган ҳолатда божхона декларациясини расмийлаштириш шарт.
Бу воқеадаги фуқаро эса на декларация тўлдирган, на қонуний тартибда олиб чиқишни истаган. Демак, у фақатгина қимматли металлни яшириш эмас, балки уни атрофдаги одамларнинг раҳмини қозониши мумкин бўлган “чақалоқ таглиги” ичига жойлаштириш орқали божхона назоратини алдашга уринган.
Контрабандани “оилавий қопламалар”да яшириш тенденцияси
Сўнгги йилларда Ўзбекистон чегараларида контрабанда усуллари нафақат кўпайди, балки “ижодкорлик” жиҳатидан ҳам кескин ўсди. Божхона органлари маълумотларига кўра, охирги икки йил ичида юзлаб ҳолатларда дори воситалари, пул, техника қисмлари ва олтин каби маҳсулотлар турли маиший буюмлар — озиқ-овқат, болалар ўйинчоқлари, ҳатто кийимлар ичига яширилган ҳолда аниқланган.
Бундай ҳолатлар нафақат иқтисодий хавф туғдиради, балки миллий хавфсизлик ва молиявий тизим шаффофлигига ҳам таъсир кўрсатади. Қимматбаҳо металларнинг ноқонуний айланмаси энг аввало мамлакатнинг олтин захираси ва валюта сиёсатига салбий таъсир кўрсатиши мумкин.
Экспертлар нега буни “ички бозор муаммоси” деб атайди?
Молия таҳлилчилари фикрича, фуқароларнинг ноқонуний равишда олтин олиб чиқишга уриниши икки асосий омилга боғлиқ:
Солиқ ва божлар тизими мураккаблиги. Ҳали ҳам қимматбаҳо металларни экспорт қилиш ёки уларни қайта ишлашда бюрократик тўсиқлар мавжуд.
Олтин нархининг халқаро бозордаги фарқи. Масалан, маҳаллий бозордаги нарх АҚШ ёки Туркиядаги олтин курсидан паст бўлгани учун айримлар “арзон сотиб, қиммат сотиш” орқали фойда олишни кўзлайди.
Шу боис мутахассислар назарида бу ҳолат фақат ҳуқуқбузарлик эмас, балки иқтисодий тизимдаги иллатлардан бири ҳисобланади.
Божхона хизмати учун янги чақириқ
Бундай ҳолатлар божхона тизимидан нафақат тезкор реакция, балки технологияли назорат талаб қилади. Чунки ҳар бир чегара постида барча йўловчиларни тўлиқ текшириш амалда имконсиз. Шу сабабли “ақлли камералар”, металл аниқловчи ускуналар ва таҳлилчи сунъий интеллект тизимларидан фойдаланиш — келажакдаги самарали йўл сифатида кўрилмоқда.
Шу билан бирга, жамият онгини ошириш ҳам муҳим. Чунки кўп ҳолларда контрабанда ортида катта жиноий тузилмалар эмас, балки қонунни яхши билмаган ёки “бир марта олиб чиқсам нима бўлади” деган оддий фуқаролар туради.
Хулоса
Чақалоқ таглигидаги олтин ҳодисаси — қонунбузарликнинг фақат айёрлик билан эмас, балки жамиятдаги иқтисодий ва ахлоқий муаммолар билан ҳам боғлиқлигини кўрсатди. Бу ҳолат божхона тизимидан ҳам, фуқаролардан ҳам қонунга бўлган ҳурматни янада мустаҳкамлашни талаб қилади.
Ноқонуний йўл билан олинган ҳар бир грамм олтин нафақат давлат манфаатига, балки жамиятдаги ишонч муҳитига ҳам зарар етказади.
