Бутун дунё бўйича йил бошидан бери авиаҳалокатларда ҳалок бўлганлар сони 400 кишидан ошиб кетди. Bloomberg ва Jacdec маълумотларига кўра, бу сўнгги ўн йилликдаги ўртача кўрсаткичдан анча юқори бўлиб, 2025 йил авиация хавфсизлиги учун энг мураккаб йиллардан бирига айланиши мумкин.
Энг муҳими — сони кескин ўсди
Jacdec ҳисобларига кўра, ҳар йили ўртача 284 киши авиаҳалокатларда ҳалок бўлади. Аммо 2025 йилнинг дастлабки ўн ойи ичидаёқ бу рақам 400дан ошиб кетди. Бу — охирги ўн йилда фақат икки марта (2015 ва 2018 йилларда) кузатилган кўрсаткич бўлиб, ўшанда йил давомида 500 дан ортиқ одам ҳалок бўлган эди.
Мазкур ўсишнинг асосий сабаблари сифатида ҳаво ҳаракати ҳажмининг ошиши, айрим давлатларда техник назоратнинг сустлиги ҳамда иқлим ўзгариши билан боғлиқ экстремал об-ҳаво ҳолатларининг кўпайиши қайд этилмоқда.
2025 йилнинг энг ҳалокатли воқеалари
Бу йилги энг йирик фожиа 12 июн куни Ҳиндистоннинг Аҳмадобод шаҳри яқинида содир бўлган. Air India авиакомпаниясининг Boeing 787 Dreamliner самолёти ҳалокатга учраб, 260 киши ҳалок бўлди. Бу фақат жорий йил эмас, балки сўнгги 15 йилдаги энг йирик авиаҳалокатлардан бири сифатида қайд этилди.
Шунингдек, 4 ноябрь куни АҚШда UPS’нинг MD-11 юк самолёти ҳалокатга учради ва тўққиз киши ҳалок бўлди. Ҳозирги маълумотларга кўра, бу икки фожеа умумий қурбонлар сонининг катта қисмини ташкил қилади.
Нега бу кўрсаткич хавотирли?
Авиасаноатда хавфсизлик бўйича сўнгги ўн йил ичида катта илгарилаш кузатилган бўлса-да, 2025 йилдаги тенденция бу мувозанатни издан чиқариши мумкин. Яъни, инсон хатоcи, парвоз олдидаги техник текширувлар сифатининг пастлиги ва айрим компаниялар томонидан харажатларни қисқартириш орқали хавфсизлик стандартларини сусайтириш ҳолатлари яна бир бор муаммога айланмоқда.
Авиасаноат экспертларининг таъкидлашича, “пандемиядан кейинги тез ўсиш” босқичи ҳам ўз таъсирини кўрсатмоқда. Яъни, авиакомпаниялар парвозлар сонини кескин оширган, лекин техник хизмат кўрсатиш инфратузилмаси ва мутахассислар сони бу ўсишга мос равишда ортмаган.
Технология ва инсон омили
Ҳозирги кунда ҳар бир йирик авиакомпания сунъий интеллект асосида парвоз хавфларини баҳолаш тизимларини жорий этмоқда. Аммо Bloomberg таҳлилига кўра, мавжуд алгоритмлар катта маълумотлар билан ишлашда самарали бўлса-да, “одам омили” — яъни диспетчер, муҳандис ёки пилотнинг кичик хатоcи — ҳали ҳам ҳалокатларнинг 70 фоизига сабаб бўлмоқда.
Шу билан бирга, иқлим ўзгариши ҳам янги хавфларни келтирмоқда: турбулентлик ҳолатлари сони кўпайган, айрим ҳаво йўлларида ўта кучли шамоллар кузатилмоқда. Бунинг натижасида, ҳатто янги авлод самолётлари ҳам мураккаб шароитларда хавфсиз парвозни таъминлашда қийинчиликка дуч келмоқда.
Таълим ва назорат зарурати
Авиахавфсизлик мутахассислари фикрича, кейинги йилларда халқаро ташкилотлар — хусусан, ICAO ва IATA — техник назорат ва пилотлар тайёргарлиги бўйича янги стандартлар киритиши керак бўлади.
Ҳозирда айрим давлатларда парвоз хавфсизлигига оид сертификатлаш жараёнлари ҳали ҳам 1990-йиллар нормалари асосида амал қилмоқда. Бу эса глобал хавфсизлик тизимини заифлаштиради.
Шу нуқтаи назардан, 2025 йил натижалари авиахавфсизлик бўйича халқаро сиёсатни қайта кўриб чиқиш заруратини туғдириши мумкин.
Хулоса
Дунё авиацияси сўнгги йилларда юқори технологиялар, сунъий интеллект ва автоматлаштирилган тизимларга таянаётган бўлса-да, 2025 йилдаги натижалар хавфсизлик соҳасидаги инсон омилининг ҳали ҳам ҳал қилувчи эканини кўрсатди.
400 дан зиёд қурбон — бу фақат рақам эмас, балки тизимдаги заиф нуқталарни кўрсатувчи оғриқли сигнал. Агар жаҳон авиасаноати бу ҳолатдан тўғри хулоса чиқармаса, кейинги йилларда яна шунга ўхшаш фожеалар қайталаниши эҳтимоли катта.
