Солиқ қўмитаси тизимидаги ташкилот 17 миллиард сўмлик электрон таржимон сотиб олаётгани ҳақидаги хабар жамоатчиликда катта шов-шув келтирди. Айримлар буни давлат харидларидаги яна бир шубҳали ҳаракат сифатида талқин қилса, бошқаларда савол туғилди: электрон таржимон нима қилиб бу қадар қиммат бўляпти? Аммо Қўмита расмий баёноти вазиятга аниқлик киритди — масала таржимон эмас, балки рақамлар нотўғри киритилган техник хатога бориб тақалади.
Энг муҳим факт: давлат органи 17 миллиард сўмга таржимон сотиб олмаган ва бу каби харид аслида мавжуд ҳам бўлмаган. Хабар вазиятни драматизация қилган бўлиши мумкин, аммо текширув шуни кўрсатдики, харид аҳамиятли, лекин жуда арзон хизматга тааллуқли бўлган — матнларни имло бўйича текшириш ва турли алифболарга конвертация қилиш имконини берувчи сунъий интеллект асосидаги модул. Бу технология солиқ тизимидаги ҳужжатлар айланишини автоматлаштириш мақсадида жорий этилган.
Аниқланганига кўра, хизмат нархи бир транзакция учун 17 сўм. Аммо давлат харидлари реестрига маълумот киритилаётганда жиддий техник хато содир бўлган: 100 миллион транзакция ўрнига тасодифан 1 миллиард транзакция кўрсатилган. Шундай қилиб реал 1,7 миллиард сўм ўрнига ҳужжатларда 17 миллиард сўм пайдо бўлган. Ошкора рақамлаштирилган тизимнинг ўзи бу хатони тузатиб, ғазначилик назорати босқичида харидни автоматик тўхтатиб қўйган.
Бу жойда икки муҳим жиҳат кўзга ташланади. Биринчиси — рақамлаштирилган молиявий назоратнинг самараси. Агар электрoн мониторинг тизими бўлмаганда, бундай хато кўздан четда қолиши ва жамият фикрида шубҳаларни кучайтириши мумкин эди. Бу эса электрон трекингнинг давлат молиявий шаффофлигидаги аҳамиятини яна бир бор тасдиқлайди.
Иккинчиси — техник хатоларнинг таъсири. Рақамлар билан ишлайдиган тизимларда бир қатор нолнинг ўрни ўзгарса, бу миллионлаб маблағга тенг “хайолий” харажат пайдо қилади. Айнан шу келиб чиққан вазият жамоатчиликда шубҳа уйғотди ва бу шубһа ўринли эди — ҳар қандай ортиқча миллиард давлат бюджетининг ҳақиқий пуллари ҳисобланади. Лекин бу гал воқеа коррупцион ҳаракат эмас, балки инсон ёки тизим хатоси экани исботланган.
Шу билан бирга, масала яна бир ўткинчи саволни кун тартибига чиқаради: давлат харидлари тизимида маълумотни киритишнинг икки босқичли текшируви керак эмасми? Техник хатоларни чуқур текширувсиз фақат автоматик фильтрларга ишониб қолдириш қай даражада хавфсиз? Бу саволларга аниқ жавоб ҳозирча йўқ, аммо бу галги ҳодиса тизимни янада такомиллаштириш зарурлигини кўрсатмоқда.
Шу билан бирга, давлат томонидан зудлик билан баёнот бериш ва вазиятни очиқ тушунтириш — ижтимоий ишончни оширувчи муҳим қадам. Лот савдодан олиб ташланди, хато расмий қайд этилди. Аммо жамоатчилик учун асосий хулоса шундан иборат: рақамлаштирилган тизим ҳамиша камчиликсиз ишламайди, лекин уни тўғри йўналтирилган бошқарув орқали шаффофликка хизмат қилдириш мумкин.
