Ўзбекистонда иккилламчи автомобиль бозорида энг кўп тарқалган “қаллоблик” усулларидан бири — автомобилнинг босиб ўтган масофаси, яъни “пробег”ини сунъий камайтириш эди. Эндиликда бу амалиёт ҳуқуқий жазога олиб келиши мумкин. Қонунчилик палатасида муҳокама қилинган қонун лойиҳасига кўра, одометр кўрсаткичларини ўзгартириш ёки бу ҳақда харидорни хабардор қилмаслик маъмурий ҳуқуқбузарлик сифатида баҳоланади ва жавобгарлик белгиланади.

Бу ўзгариш, аввало, бозордаги шаффофликни ошириш ва харидорларни ҳимоя қилишга қаратилган. Чунки автомобилнинг ҳақиқий юриш масофаси — унинг техник ҳолати, хавфсизлиги ва бозор қийматига бевосита таъсир этувчи омил ҳисобланади.

Ҳозирги кунда “пробег”ни орқага силжитиш арзон хизматга айланган — қатор сервислар бундан пинҳона даромад топиб келган. Айрим ҳолларда 200-300 минг км босган автомобиль ҳадемай 70-80 минг км кўрсаткич билан янгидай қилиб сотилади. Бу нафақат молиявий алдаш, балки хавфсизликка тажовуз, зеро юриш масофаси машинанинг асосий деталларининг эскирганлик даражасини ҳам белгилайди.

Янги талаб нима беради?

Қонун кучга кирса, қуйидаги узоқ кутилган механизм ишлай бошлайди:

• Автомобил сотувчиси одометр алмаштирилган ёки кўрсаткичлар ўзгартирилган бўлса, харидорни бундан ёзма равишда хабардор қилиши шарт бўлади.

• Хабар бермаган шахс (ёки автосалон) маъмурий жавобгарликка тортилади.

• Ҳаридорлар ўз ҳуқуқларини қонуний ҳимоя қила олади.

• Равшан ва ҳалол савдо маданияти шаклланади.

Аслида, ривожланган мамлакатларнинг кўпчилигида бу амалиёт жиноий қилмиш ҳисобланади. Масалан, Европа ва АҚШда “пробег” билан ўйнашиш кўп йиллик қамоқ жазосигача олиб келиши мумкин. Ўзбекистонда эса ҳозирча маъмурий жазо йўлга қўйилмоқда, аммо бу ҳам бозордаги холатга жиддий таъсир кўрсатиши кутилмоқда.

Иккилламчи бозордаги таъсир: нархлар ошадими?

Қонун қабул қилинса, бозорда қуйидаги тенденциялар кузатилиши мумкин:

• Яширилган камчиликларга эга “арзон” машиналар йўқолиб боради.

• Ҳақиқий юриш масофасига эга автомобиллар қиймати адолатли баҳоланади.

• Харидорнинг ишонч даражаси ошади.

• Техник диагностикага талаб ўсади.

Яъни, инсофли савдогар ютқазмайди. Ёлғонга асосланган нарх сиёсати эса барҳам топади.

Муаммо: қандай назорат қилинади?

Энг катта савол — механизм қандай ишлайди?

• Давлат солиқ ва ЙҲХБ базаларида одометр маълумотлари интерактив ҳисобга олиниши керак.

• Техкўрик ва сервис марказларида ҳар назоратда юриш масофаси қайд этилиши мақсадга мувофиқ.

• Сотув вақтида ҳақиқий рақамлар базадан текширилиши мумкин.

Агар назорат механизми кучли жорий этилмаса, қонун қоғозда қолиб кетиши хавфи бор. Шу боис, инфратузилма ҳам параллел равишда янгиланиши зарур.

Истеъмолчи учун илож борича тўғри йўл

Харидор энди сотувчининг қуюқ ваъдасига ишониб қолмайди. Ҳужжатли ҳимоя ва расмий маълумот билан қуролланган ҳолда қарор қабул қилади.

Шубҳасиз, ўзгариш қисқа муддатда барчани қувонтирмаслиги мумкин. Лекин узоқ муддатда жамият манфаати биринчи ўринда туради.