2026 йил 1 апрелдан бошлаб Тошкентда экологик стикерлар тизими жорий этилади ва шаҳар марказига фақат яшил стикерли, яъни ишлаб чиқарилганига 3 йилдан ошмаган электромобиллар кира олади. Дунёнинг йирик мегаполисларида қўлланилаётган бу амалиёт Ўзбекистон пойтахтида ҳам ҳаво ифлосланишини камайтиришга қаратилган. Лекин мазкур чеклов кўп саволлар ва хавотирларга сабаб бўлмоқда: нима учун бундай чора қўлланди, у кимга қандай таъсир қилади ва қайси ҳудудлар ёпилади?
Тошкент шаҳар ҳокимлиги маълумотига кўра, транспорт воситалари экологик диагностикадан ўтказилиб, таъминот даражасига қараб уч тоифага бўлинади: “яшил”, “сариқ” ва “қизил”. Яшил стикерли транспортлар марказга — боғ ва маъмурий бинолар жойлашган “яшил зона”га эркин кира олади. Сариқ стикер эгаларига фақат ўрта зона, яъни Кичик ҳалқа йўли ва марказ орасидагина муҳитда ҳаракатланишга рухсат берилади. Қизил стикерли машиналар эса Кичик ҳалқа йўлидан ичкарига киролмайди. Яъни Чилoнзорнинг 8-10 кварталлари, Сергели марказ қисми, Юнусободнинг баланд ҳудудлари, Яшнободнинг кўп қисми ва Олмазордаги баъзи маҳаллалардан “ички қатлам”га кириш чекланади.
Муаммо нимада? Тошкентда ҳаво ифлосланишининг 70 фоиздан ортиғи автомобиллар ҳиссасига тўғри келади. Рўйхатда 1 миллиондан зиёд авто бор ва уларнинг катта қисми эски, зарарли моддалар чиқариши юқори. Юмшоқ айтганда, бу ҳаво сифатига қарши террор. Болалар ва кексалар орасида нафас йўллари касалликлари йилдан-йилга кўпаймоқда.
Шу боис чекловлар — эҳтиёж ва тажрибадан ўтган механизм. Масалан, Лондон, Берлин ва Парижда шундай тизимлар жорий этилган ва ифлосланиш 20–40 фоизга камайган. Бироқ бу ўша шаҳарларда жамоат транспорти кучли экани ва альтернатив транспорт улуши юқорилиги ҳисобига амалга ошмоқда.
Тошкентда эса вазият анча қийин:
– метро тармоғи ҳали ҳам марказга йўналтирилган, янги маҳаллаларга чиқмайди
– автобусларнинг кўп қисми эски ва газ ёқиладиган
– велосипед ва пиёда инфратузилмаси деярли йўқ
– зарядлов станциялари етарли эмас
Агар аҳолига алтернатива таклиф қилинмаса, чеклов — “табақалаштириш” сифатида қабул қилинади. Яъни бойлар электромобилда марказга киради, қолганлар четда қолади. Бу эса ижтимоий норозиликка сабаб бўлиши аниқ.
Нима учун шу ҳудудлар чекланади?
Шаҳар марказидаги зарарли моддалар даражаси тез ўсмоқда. Миробод, Шайхонтоҳур ва Яшнободнинг марказга туташ ҳудудларида датчиклар доимий юқори кўрсаткич қайд этмоқда. Бу жойларда:
– катта йўллар кесишган
– аҳоли зич
– тижорат бинолари кўп
Натижада инсон саломатлигига туғилиши мумкин бўлган хавф очиқ: урушсиз ўлим.
Шунингдек, шаҳар рельефи сабабли газлар қатор маҳаллаларда тўпланиб қолади — бу “иқлим қопқоғи” деб аталадиган эффект. Яхши шамол ўтмайди, ифлос ҳаво чиқмайди. Бу факт “нега чеклов аввало марказдан бошланди?” деган саволга жавобдир.
Бу тизим қай тарзда ишлаши керак?
Бу борадаги ечимлар қуйидаги уч босқичдан иборат бўлиши зарур:
Аввало инфратузилма
Автобус паркларини электробусга ўтказиш, метро тармоғини янги туманлар томон кенгайтириш. Зарядлов станциялари ҳар бир туман ва йирик тураржойларда бўлиши шарт.Аҳоли учун қўллаб-қувватлаш
Эски машинани алмаштириш учун субсидия ва имтиёз.
Гибрид ёки газ ускуналари экологик тоифаларга мослаштирилиши.Аста-секинлик ва очиқлик
Дастлаб — енгил чекловлар.
Фақат маълум вақтда киришни чеклаш.
Қаттиқ назорат ва шахсий алоқаларга йўл бермаслик.
Акс ҳолда, “стикер” коррупциянинг янги бозорини яратади.
Ечим нима?
Шаҳар:
– яшил транспорт улушини ошириши
– йўл қурилиши ва қурилиш чангини назоратга олиши
– саноат чиқиндиларини ҳам ҳисобга олиши
керак.
Чунки ҳавони фақат автомобиль бузади деб айбдор қилиб бўлмайди. Тошкентда кўп хонадонлар ҳам кўмирдан нафас олмоқда.
Фуқароларда эса ҳар қандай чекловга ишонч бўлиши учун тижорий ва маъмурий имтиёзлар эмас, саломатлик ва ҳаёт биринчи ўринда эканлигини давлат исботлаши лозим.
